Sibi nequam, cui bonus. [34]

Ovid. Lib. 1. de Remed. Amor. ad Cupidinem.
Et puer es, nec te, quidquam nisi ludere oportet.
Lude, decent annos mollia regna tuos.
Cur aliquis rigido fodiat sua pectora ferro?
Invidiam caedis pacis amator habes.

HIERON.
Amor immoderatus ipsi amori novissime inutiles facit: nam quum fruendi cupiditate insatiabili quis flagrat, tempora suspicionibus, lachrimis, querelis perdit, otium sui facit & novissime sibi est odio.

201 ↓

Sich self quaet, niemant nut. ¹

Vrijt met een lustig hert. Waer toe bedroefde sinnen?
Doet als het velthoen ¹ La perdris s'engraissit a couvrir la femelle, Plutarch. plach; dat weet hem vet te minnen; ² ³ ⁴ ⁵
Doet als het geestich dier ² ² Van dit voghelken trochilos ghenaemt, siet Plin. lib. 8. cap. 5. , dat aen den rijcken Nijl ⁶
Eet sat, en niet-te-min bedient den crocodijl. ⁷ ⁸ ⁹
'T is dwaesheyt, soete jeught, en rechte vise-vasen, ¹⁰
Door al te grooten brant te quelen of te rasen: ¹¹ ¹² ¹³ ¹⁵ ¹⁶
Ghy, die een frissche maeght uyt reyner minne dient,
Belieft haer na den eysch, maer blijft u eyghen vrient.

Sibi nequam, cui bonus.

Stulte aliquis nimio languet miserabilis igne,
Stulte aliquis tigno flebile pendet onus.
Sit tibi cura tui, dum te concedis amicae;
Quid lacus, aut laqueus, quid tibi mucro subit?
Se quoque curat ¹ De trochilo sive avium rege crocodilo dentes scalpente & se saginante consule Plin. lib. 8. cap. 25. avis, tibi dum, crocodile, ministrat;
Et perdix, veneris munere, pinguis abit.
Et curare cutem potes, & servire puellae:
Quod nimis, ut passim, sic in amore nocet.

Sois serviteur, sans crevec?ur.

Veus estre sage amant? va t'en de telle sorte
Que rien, que tout plaisir ton ame n'en rapporte:
Va suy le roitelet, lequel est si habil,
Qu'il se rapaist, alors qu'il sert au crocodil.

What frendshipp shall I with him fynde
That to him selffe is so unkynde.

With corage wooe, wherefore should wee torment us more then needes
With too much love? By treadinge much the partridge with love feedes.
A little wren I read that breedes about the Ryver Nyle.
Who beinge full, yet gives her selffe, to serve the crocadyle.
Fie of that shamefull deede which one, whose lust did rage so sore,
For love did goe and hangde him selfe, before his Sweet-hartes dore.
Strew rather flowers at her dore, and seeke to winne consent;
Keepe lyffe, and Soule, and memorie, how ere your love is bent.

Onder vrientschaps schijn, besorght hy 't sijn. ¹⁸

202 ↓

Een voghel wel bekent ontrent de nijlsche stranden
Bedient den crocodil, en peutert hem de tanden,
Hy swiert ontrent het beest, waer dattet henen gaet,
En siet! hoe schoon het dient, ten soect maer eygen baet.
Al schreeut men overluyt; Diane van Ephesen ¹⁹
Gaet let eens watter schuylt, het sal wat anders wesen:
Neemt hier op u gemerck, wie sloct gelijck een struys, ²⁰ ²¹
En dient de landen niet, maer eer sijn eyghen huys. ²²

Publica praetexuntur, privata curantur.

Aegipti cum pinguis ager, tibi bellua nili,
Nilus & ipse pater prandia bina dedit,
Regulus ut dentes curet tibi, guttura lustrat;
Scilicet: at saturo ventre recedit avis.
Fana licet iactet Demetrius alta Dianae ¹ Actor. 19. 35. ,
Nil nisi privatas pectore versat opes.
Res agis ipse tuas, bone vir, dum publica tractas,
Idque patet, redeas cum gravis aere domum.

A la court du roy, chacun pour soy.

Robin faict grand devoir, tout pour la republique,
Ainsi le dit il, mais remarquez sa practique
Vous trouverez en fin qu'il soit un vrai trochil,
Lequel s'est engraissi servant au crocodil.

LIPS. DE CONST. LIB. 1.
Vidimus agrestes saepe trepidare, & concurrere, & vota facere, cum calamitas ingruit aut tempestas; sed tu, cum desaevit, eosdem sevoca & examina, reperies unumquemque timuisse duntaxat segeti & agellulo suo (& infra) mundus universus exercet histrioniam (ait Arbiter) comoediam, o boni, luditis, & veluti persona patriae rem privatam curatis.

MICH. MONTAGN.
Quelque personage que l'homme joue, il joue tousiours le sien parmy.

203 ↓

NON ID AGIS, QUOD AGIS.

Praestat tales, inquit Tacitus, reipublicae adhibere qui pares negotiis, neque supra sunt, hebetiores enim, quam acutiores, ut plurimum, melius rempub. administrare, multis creditum est. (Thucyd. lib. 3.) Ob rationes, inter alias, quia multiplici cautione (si mala fide eos agere contingat) nimisque callide artes suas tegant, &, specioso reipublicae praetextu, suas res agant; adeo ut vel emunctissimae naris homines aut fallaciam non discernant, aut impedire non possint. De talibus Guicciardinus, chi da il consiglio, inquit, se non è molto fidele, per ogni piccolo suo commodo, per ogni leggier occasione, drizza spesso il consiglio a quel fine, che piu gli torna a proposito, o di che piu si compiaci. Dic, quaeso, trochilum dentes crocodili sedulo, ut videtur, curantem, ventri suo consulere quis non credat? ingenui autem isti, & paulum modo supra vulgus, strategemata huiusmodi vel omnino non tentant, ingenio suo diffisi, vel non tam caute, quin facile detegantur. Bona hic ergo Tiberiana cautio, ille nec eminentes virtutes sectabatur, & rursus vitia oderat; ab optimis periculum sibi, a pessimis dedecus publicum metuebat, inquit Tacit.

'Tis best, seydt Tacitus, ²³ de soodanighe in dienste vanden lande te ghebruycken, die wel mans ghenoech zijn om haer saecken te verrichten, evenwel nochtans niet al te grooten overvlieghers: ²⁴ want, ghelijck Thucydides ²⁵ meynt, ronde ghesellen die maer eenen derm en hebben (ghelijckmen seyt) en die recht uyt, ²⁶ zijn immers soo ²⁷ dienstich totte beleydinghe van 's landts saken, als de spitsvinnighe hayrklyvers. ²⁸ De reden daer van is, onder andere, dat dese scherp-voghels, ²⁹ alsse qualijck willen, al te veel kromme spronghen ter hant hebben, om haer loos ³⁰ en boos voornemen voor de oogen vande gemeente te bewimpelen, als wetende so behendelijck haer eyghen voordeelen metten deckmantel van 't gemeene ³¹ te bekleeden, dat selfs de sneeghste ³² van allen niet en konnen mercken waer't vast is. ³³ Daer in tegendeel van dien, dese effene en eenvoudighe verstanden ³⁴ ghemeenlijck ofte gheen slimme streecken en derven aenrechten, ofte wel sulcx bestaende, ³⁵ werden lichtelijck achterhaelt, en betrapt. So is dan best het ghevoelen van Tiberius, ³⁶ die en hielt niet van uytmuytende ³⁷ deuchden, hatende oock sodanighe ghebreken: ³⁸ vreesende van de beste eyghen ghevaer, vande quaetste ghemeene schade. ³⁹

Wat zijnder al gheslepen gasten,
Soo afghericht om toe te tasten,
Dat al hun doen schijnt voor 't ghemeen!
En siet! tis maer voor hun alleen.

204 ↓

PHILIP. 3. 19.
Daer wandelen vele, wiens God den buyck is, dewelcke aerts ghesint zijn. ⁴⁰

Wanneer de crocodil is sat en vol gesopen ⁴¹ ⁴²
So komt tot sijnen muyl een vogel ingekropen
Die suyvert hem den mont, en al om weynigh aes:
Wat gaet het beesken aen? voorwaer het is te dwaes. ⁴³
Maer segh eens, arrem dier, ist niet een beter leven
Te nutten slechter kost, en vry te moghen sweven? ⁴⁴
Hoe geeft sich menigh mensch tot alle vuyl gebruyck! ⁴⁵
En al dat maer alleen ten dienste vanden buyck.

205 ↓

O prodiga rerum luxuries!

Dum satur, ad fulvas Nili crocodilus arenas,
Turpiter eructans littora vasta quatit,
Regulus, ore trahens haerentes dentibus escas,
Relliquias pretium vile laboris habet.
Nonne foret melius nulli servire tyranno?
Perque nemus victu liberiore frui?
Turpe ministerium satanae praestamus, & orbi:
Vah pudeat! solus praemia venter habet.

PROVERB. 9. 17.
Les eaux desrobées sont douces, & le pain prins en cachette est plaisant.

As tu doncq, pauvre oiseau, la bouche si friande,
Que tu vais t'hasarder, pour si peu de viande,
Prostituant ton corps au monstre si hideux?
Qui sert aux appetits, o qu'il est malheureux.

Innocent. de Vil. Vitae Hum.
Gula paradisum clausit, primogenituram vendidit, suspendit pistorem, decollavit baptistam: Nabuzardam princeps coquorum templum incendit, & Ierusalem totam evertit. Balthasar manum contra se scribentem conspexit in convivio, & eadem nocte interfectus est a Chaldaeis.

O PRODIGA RERUM LUXURIES!

Si quoties cibum sumimus, non voluptatis potius, quam valetudinis negotium ageremus, atque ibi desineret cupiditas, ubi finitur necessitas; sane nec patrimoniorum exitium culina, nec animorum pernicies foret gula. Avem aliquam (vah dementiam!) millies pascimus, ut semel ab ea pascamur; quod vero aeterni alimenti occasionem liberalissime nobis offert, vix potu frigidae dignamur. Terram, ac mare scrutamur, ut cibis exquisitis corpus saginemus; ut animae bene sit, vix aliquis seipsum inspicit. Ecquid homini magis indignum, quam ventrem, & quae ventri vicina sunt, tanquam pro Deo, habere? Sapientia in sicco habitat, inquit ille, non in paludibus, ac lacunis. Fundi nimio humore diffluentes nil fere praeter bufones, ranas ac hydros generare solent, utpote frugibus ferendis inutiles. Venter mero aestuans, inquit Hieron. despumat in libidinem. Abstinentiam, ut corpori bonam, laudat medicus; ut ingenio, philosophus; ut animae, theologus. Si omnibus & singulis bene velimus, ipsa colenda est.

Indien den mensche, terwylen dat hy besich is met eten en drincken, niet meer sijn lusten als den nootdruft, ⁴⁶ en sochte in te volghen, ⁴⁷ ende dat de begeerlijckheyt altijts ophielt met den hongher: voorwaer hy en soude niet beschadicht werden, noch door de keucken in sijn goet, ⁴⁸ noch door de gulsicheyt in sijn ghemoet. Wat een dwaesheyt! men spijst een vogel duysentmael, al om eens vande selve ghespijst te werden: ende aen het gene, dat ons voor eeuwich soude konnen spysen, en weetmen nauwelijcx een koude soop waters te wille. ⁴⁹ Men doorsnuffelt lant en zee om het lichaem met alderley leckernien vet en dick te maken, en middeler tijt en neemtmen nau ⁵⁰ eens de pyne ⁵¹ sijn eyghen selfs ⁵² recht te ondersoecken, op dat de ziele haer rechte bekomste hadde. Sekerlijck hy betoont hem der zielen onwaerdigh te zijn, die meer te doen heeft met sijn lichaem, als met haer op te koesteren. ⁵³ Wat voeghter ⁵⁴ doch een mensche minder als den buyck, ende 't ghene den buyck nabuerich is, als voor een God te achten? De wijsheydt (seyter een wijs man) ⁵⁵ woont in't drooge, niet in poelen of morassen. Al te vochtighe landen, ⁵⁶ brengen niet als puyten ⁵⁷ en padden voort, als onbequaem zijnde tot goede vruchten. De buyck opwallende ⁵⁸ van overdadicheyt, werpt niet uyt als schuym van onkuyscheydt. ⁵⁹ De medecijn ⁶⁰ leert sparigheydt ⁶¹ goet te zijn voor het lichaem: de wijsgierighe voor het verstandt, de leeraer der Godheydt, voor de ziele. Willen wy alle ende yeder van de voorschreven dinghen goedt doen, laet ons met maten sparigh ⁶² zijn.

Facsimile Images

200

201

202

203

204

205

Translations

Literature

Sources and parallels

Ripa, Iconologia, HL. 143/144
Borja, Empresas morales, HL. 83
Camerarius, Symbolorum & emblematum centuriam, HL. I/106r/106v/XCVIII
Capaccio, Delle imprese trattato, HL. II/59v
Sibi nequam, cui bonus. [33] (in: Jacob Cats, Proteus (1618)) [Compare]

References, across this site, to this page:

Sibi nequam, cui bonus. [33] (in: Jacob Cats, Proteus (1618))

Iconclass

A trochilus (African plover, Nile bird) is cleaning the teeth of a crocodile; mating partridges

shore-birds and wading-birds: trochilus (+ animal in search of food) [25F37(TROCHILUS)(+451)]
walker and runner birds: partridge (+ animals mating) [25F38(PARTRIDGE)(+432)]
crocodiles (+ animal with mouth wide open) [25F43(+5733)]
fishes [25F6]
(high) hill [25H113]
river [25H213]
proverbs, sayings, etc. (with TEXT) [86(SIBI NEQUAM, CUI BONUS)]

Comments

Behalve bij Plinius komt het verhaal over de krokodil en het vogeltje voor bij Herodotus, Aelianus, Aristoteles, Plutarchus, Solinus en Ammianus Marcellinus. In de beschrijvingen van Herodotus en Aelianus ligt de nadruk op het feit dat de vogel de krokodil afhelpt van de vele, vervelende bloedzuigers die in zijn bek blijven zitten; het beestje eet ze met smaak op. Het is een vriendschappelijkheid die voor beide een waar genoegen is. Bij Aelianus heeft de relatie veel weg van die tussen een mondhygiënist en zijn patient: 'Hij peutert er de zojuist genoemde dieren uit, terwijl de krokodil deze service bewegingloos ondergaat.'

Plutarchus geeft een variant van de taak die de vogel op zich heeft genomen en die nog nobeler is: 'Het koninkje is een vogel die leeft in de moeraslanden en aan de oevers van de rivier en die waakt over de krokodil. Hij zorgt niet voor zijn eigen eten maar eet als een kostganger de restjes van de krokodil op. Wanneer hij daarmee bezig is -de krokodil slaapt dan- probeert de ichneumon aan te vallen [...], maar de vogel maakt door te schreeuwen en te pikken de krokodil wakker. De krokodil wordt daardoor beminnelijk en is ermee verguld dat de vogel met zijn snavel stukjes vlees die tussen de tanden zijn blijven zitten voorzichtig uitpikt en aldus zijn tanden schoonmaakt.' Voordat de krokodil zijn bek dichtdoet, waarschuwt hij op zijn beurt het vogeltje zodat het tijdig kan wegvliegen. ⁸²

In de eerste duiding raadt Cats verliefde jongens aan zich het gewiekste gedrag van trochilus en de patrijs (die zichzelf allerlei heerlijks verschaffen) ten voorbeeld te stellen. Dat wil zeggen: niet wegkwijnen en niet overlopen van verlangen, maar dienend jezelf te goed doen. Voor alle duidelijkheid beklemtoont hij, onder verwijzing naar Hieronymus, dat dit alles met mate dient te gebeuren. En dat is gezien de reputatie van de patrijs wel begrijpelijk.

De specifieke combinatie van een krokodil en een patrijs is reeds te vinden in de uitbeelding van het begrip 'Lussuria. Geylheyt', opgenomen in Cesare Ripa's Iconologia. In de vertaling van Pers luidt de verklaring die Ripa geeft voor de aanwezigheid van de vogel in de hand van de afgebeelde jonge maagd, rijdend op een krokodil: 'Zy liefkoost en hout een Patrijs of Veldhoen: Want daer is geen dingh bequaemer noch dat meer past, om de ongemaetighde Wellust en ongetoomde Geylheyt te vertoonen, als de Patrijs, diewelcke wel dickwijls van sulcken rasernie, in't by een komen, is aengehitst, en door soodaenige ongemanierde Geylheyt ontsteken, dat het Manneken dickwijls de eyeren breeckt, die 't Wijfjen broet, wesende daer door in 't broeden verhindert en verlet om sich daer mede te paeren.' ⁸³

Deze symboliek van de vogel blijkt ook uit enkele gedichten en een brief van Caspar Barlaeus. Van P.C. Hooft kreeg Barlaeus in 1635, korte tijd nadat hij weduwnaar was geworden, enkele patrijzen toegestuurd. In 'Hendecasyllibi de perdicibus' (Hendecasylben over patrijzen) reageerde hij met onder meer de volgende regels:

Wat bedelft u de dichter onder patrijzen [...]
Wat schoffeert u mijn eerbaar nette tafel [...]
Al dat veldhoen, mijn tafel kent geen tucht meer [...].

De openingsregels van een ander gedicht bevatten een vergelijkbare verontwaardiging:

Stuurt u gevogelte? Dat helpt niet. Aan een weduwnaar geeft men
zulke schotels niet. Zulke geile spijzen schuift hij gekwetst van zich af.

Tot slot schreef Barlaeus in een bedankbrief aan Hooft verrast te zijn geweest door juist dit geschenk: 'U hebt me de meest wellustige vogel gestuurd, hét symbool en hieroglief van Venus, die alleen maar herinneringen oproept aan de liefkozingen die ik als weduwnaar moet missen.' ⁸⁴

Cats' tweede toepassing hekelt het gedrag van de vogel omdat diens dienstbaarheid slechts schijn is. Nu is het gulzig pikkende beestje dat enkel op eigen voordeel uit is, zinnebeeld geworden van die lieden die zeggen het algemeen belang te dienen terwijl al hun bezigheden erop gericht zijn om hun eigen zak te spekken. In staatszaken, zo luidt de lering, moet men permanent waakzaam zijn voor de rol die mensen nu eenmaal spelen en in het bijzonder beducht zijn voor personen met een schraapzuchtige, verdorven, inborst.

Tot slot gaat de aandacht uit naar de verwerpelijke eetlust. Wie zijn leven waagt voor alleen maar wat werelds genot is te beklagen, want hoevelen heeft de gulzigheid ( Gula ) niet in het verderf gestort; tegenover deze ondeugd stelt Cats de matigheid ( Temperantia ). Alleen door de blik gericht te houden op het eeuwige voedsel kan de mens zijn ziel werkelijk koesteren.

Binnen de emblematiek blijkt het verhaal van de krokodil en de trochilus een geliefd thema: in zijn Empresas morales van 1581 is het Juan de Boria die het, onder het motto 'Ingratos natura abhorret' (de natuur verafschuwt ondankbaren), bij mijn weten het eerst verwerkt

Afbeelding 34.1

. Volgens de uitleg zou de krokodil meer dankbaarheid mogen tonen; immers de natuur voelt zich beledigd en zij laat daarom een ander beest wraak nemen. ⁸⁵ Veertien jaar later verschijnt het dierenpaar wederom om de dankbaarheid uit te beelden, nu in Joachim Camerarius' Symbolorum et emblematum ex animalibus quadrupedibus. In deze bundel is de pictura meer uitgewerkt: behalve de waterstroom op de voorgrond heeft het landschap duidelijker contour gekregen

Afbeelding 34.2

. ⁸⁶

Wanneer men deze twee afbeeldingen vergelijkt met de gravure bij Cats, valt direct op dat de krokodil bij zijn voorgangers -slapend- op zijn rug ligt, ⁸⁷ wat hem minder gevaarlijk maakt; dit terwijl Cats het gevaar van de actie juist nadrukkelijk onder woorden brengt. Verder zijn aan de oever van de Nijl behalve enkele details ook de parende veldhoenen toegevoegd. Zij ontbreken op de andere voorstellingen.

Komt het landschap in de buurt van dat bij Camerarius, de compositie van de krokodil en het vogeltje vindt overtuigend aansluiting bij een derde uitbeelding van het paar. Het betreft een Florentijns devies in Giulio Cesare Capaccio's Delle imprese trattato uit 1592 waarop de krokodil aanmerkelijk angstwekkender kijkt

Afbeelding 34.3

. Hier wordt het dier vergeleken met graaf Cosmo die zijn grenzen heeft gesteld aan de ijverige dienstvaardigheid van zijn bediende. ⁸⁸

Zoals bij andere emblemen het geval is, hoeft ook hier de bron niet emblematisch te zijn. Plinius en Plutarchus gaven genoeg stof om er een embleem van te maken en Cats verwijst niet voor niets naar de beide antieke teksten. Wel zullen de emblematische voorgangers van invloed zijn geweest op de pictura.

De vertelling over de trochilus gaat bij Plinius (en bij enkele andere klassieke schrijvers, zoals de eerder aangehaalde Plutarchus) nog verder. Cats, die midden in een zin stopte, liet het vervolg over de ichneumon achterwege. We vinden het wel bij Du Bartas, die in dit uitgebreider verband de trochilus ook ter sprake had gebracht. In de vertaling van Zacharias Heyns: 'Dit wyse dier, dewyl het hem te swack bevindt om met de Crocodil te vechten nemet tot sijn hulp het kleyn vogelken, by ons Conincxken genoemt, het welck sich beneven de Crocodil begeeft, ende ziende dat dit beest sich stelt om te slapen, het welck met open monde gheschiet, vlieght hem int backhuys, knetert sijne tanden, ende ketelt hem sachtkens in den hals, waer over hy wyder wort gapende: Dit siende dan de Ratte, springt daer in, doorbytende sijn inghewant, en wordt also versadicht van de ghene die niet te versadighen was, ende leeft by sijn doot.' ⁸⁹

Antoon van Bourgoingne nam in zijn Linguae vitiae -in het Nederlands uitgegeven als Ghebreken der tonghe - ook dit vervolg van het verhaal op en voegde de agressieve ichneumon in woord en beeld toe

Afbeelding 34.4

. ⁹⁰

Notes

Vgl. voor deze zegswijze Suringar [Suringar, Erasmus over Nederlandsche spreekwoorden

], 251-255, nr. CXL, i.h.b. onder nr. 10.

velthoen : patrijs. Vgl. de commentaar.

plach : pleegt te doen

⁴

hem : zich

⁵

vet te minnen : zo te werk te gaan dat hij 'het vet heeft' of 'er vet van wordt' in eroticis, zoals men ook spreekt van vette, d.w.z. overvloedige maaltijden. Zie voor deze overdrachtelijke betekenis van 'vet' in de zin van voordeel opleverend: WNT XXI, 104, V, 2, b; 107-108, V, 3, b en 115, V, 10; vgl. ook 'het vet afschuimen' voor zich het beste toeëigenen ( Ibid., 66, I, b). Zie verder Cats' noot onder dit gedicht.

⁶

geestich : slimme, vernuftige

⁷

Eet sat : zich verzadigt

⁸

bedient : Een woorspeling met dient, r. 7.

⁹

Zie over deze vogel de commentaar.

¹⁰

rechte vise-vasen : een werkelijk malle manier van doen, echte kuren

¹¹

te quelen ... rasen : weg te kwijnen, gek te worden (van minnepijn). Ook mogelijk is: (luidruchtig) te zingen.

¹²

noot bij r. 2:

¹³

De patrijs beijvert zich om het wijfje te dekken, Plutarchus. ¹³

¹⁴

Cats doelt hier op het typische gedrag van de patrijs zoals opgemerkt in Moralia ('De sollertia animalium'), 962 E (4): 'Ο? μ?ν γ?ρ ?φαν?ζουσι τ? ?? κα? διαφϑε?ρουσι, τ?ς ϑηλε?ας, ?ταν ?πω?ζ?, μ? προσδεχομ?νης τ?ν ?χε?αν.' (De mannetjes-patrijs steelt de eieren en breekt ze omdat het vrouwtje zich niet door hem wil laten treden wanneer ze broedt). Het Frans kent naast de vorm s'engraissir en s'engrassier (vet, welvarend worden) ook het hieraan verwante werkwoord s'engresser voor zich beijveren, zich haasten, opgewonden zijn. Zie: Dictionnaire de l'ancienne langue francaise ... Paris 1884, III, 181: 's'empresser, s'animer'. In de Franse Plutarchus-vertaling van Amyot ( Les oeuvres meslees de Plutarque. Paris 1574, II, II, fol. 386 C-D) komt het door Cats gebruikte werkwoord niet voor. Vgl. ook de annotatie bij A.1, r. 2 ; A.2, r. 6 en B.3, r. 4, waar hetzelfde werkwoord op het gedrag van de vogel wordt toegepast; vgl. bovendien noot 22, evenals de Engelse vertaling: 'By treadinge much the partridge with love feedes.'

¹⁵

noot bij r. 3:

¹⁶

Verwijzing naar Plinius, Naturalis historia, VIII, XXXVII, 90: Wanneer dit schepsel voldaan van een vismaal aan het strand in slaap is gedommeld, met zijn mond nog altijd vol etensresten, wordt het door een klein vogeltje (daar [= aan de Nijl] trochilus genoemd, maar in Italië koningsvogel) verzocht zijn bek te openen om de vogel de mogelijkheid te bieden zich te voeden; het springt in de bek en maakt hem eerst schoon, vervolgens reinigt het de tanden en de keel, die zich zo ver mogelijk openspert vanwege het genot van het schrapen. ¹⁶

¹⁷

'Hunc saturum cibo piscium et semper esculento ore in litore somno datum parva avis, quae trochilos ibi vocatur, rex avium in Italia, invitat ad hiandum pabuli sui gratia, os primum eius adsultim repurgans, mox dentes et intus fauces quoque ad hanc scabendi dulcedinem quam maxime hiantes.' Vgl. ook Guillaume Rondelet, L'histoire entiere des poissons. Lyon 1558, II, 'Des animaux vivans partie en l'eau partie en la terre', 174-175, nr. IV; Brehms Thierleben 1883-1887, VI, 264-265 ('Der Krokodilwächter, Hyas aegyptica'); en Montaigne, Essais, II, XII. Ed. Villey [Montaigne, Essais

], I, 479.

¹⁸

Vgl. motto XXXI.B.1.

¹⁹

Diane van Ephesen : Zie noot 8.

²⁰

Neemt ... gemerck : Houd dit goed in de gaten

²¹

wie .. struys : wie slokkerig is als een struisvogel. Over diens overmatige gulzigheid o.a. Ripa [Ripa, Iconologia

], 470b-471a, en Emblemata 1967, 806-807.

²²

de landen : hier: de algemene zaak, het staatsbelang (tegenover het eigenbelang)

²³

Tacitus : Zie noot 12.

²⁴

overvlieghers : hoogvliegers

²⁵

Thucydides : Zie noot 13.

²⁶

ronde ... uyt : openhartige mannen, die, zoals men zegt, uit #eacute;#eacute;n stuk zijn ( WNT III, II en III, 2298 verwijst naar Sartorius, Adagia, II, VIII, 41).

²⁷

immers soo : zeker zo, minstens

²⁸

spitsvinnighe hayrklyvers : spitsvondige haarklovers, muggezifters

²⁹

scherp-voghels : scherpzinnige personen

³⁰

loos : slim

³¹

't gemeene : het algemeen belang

³²

sneeghste : slimsten

³³

waer't vast is : hoe het in elkaar zit

³⁴

effene ... verstanden : gelijkmatige en ingetogen geesten

³⁵

ofte wel sulcx bestaende : of wanneer ze zulke streken zouden aandurven

³⁶

Tiberius : Verwijzing naar een opmerking van Tacitus, zie noot 15.

³⁷

uytmuytende : voortreffelijke

³⁸

sodanighe ghebreken : zulke, nl. buitengewoon grote, ondeugden

³⁹

ghemeene schade : schade voor het gehele volk

⁴⁰

Filippensen 3:18-19.

⁴¹

is ... gesopen : zich geheel en al heeft verzadigd

⁴²

aes : voedsel

⁴³

Wat ... aen? : Wat onderneemt het diertje, waartoe begeeft het zich?

⁴⁴

slechter : eenvoudiger

⁴⁵

geeft sich [...] tot ... gebruyck : leent zich voor allerlei vuile werkjes, geeft zich over aan allerlei verdorvenheden

⁴⁶

als den nootdruft : dan wat noodzakelijk is

⁴⁷

sochte ... volghen : zou willen toegeven aan

⁴⁸

goet : bezit

⁴⁹

weetmen ... wille : heeft men nauwelijks een slok koud water over, heeft men niets over; niet in deze vorm in het WNT aangetroffen. Vgl. wel WNT XXIV, 1514, I, 1, #szlig; en 1523, I, 1, c: 'Ik geef er geen hand water om' voor: het is mij volkomen onverschillig (19e-eeuws voorbeeld), en de uitdrukking: 'De handen in geen koud water willen steken' voor: zich niet de geringste onaangenaamheid willen getroosten, WNT V, 1786.

⁵⁰

nau : nauwelijks

⁵¹

pyne : moeite

⁵²

sijn eyghen selfs : zichzelf

⁵³

haer op te koesteren : haar, nl. de ziel, door koesteren te verkwikken of te verzorgen

⁵⁴

voeghter : is passend

⁵⁵

seyter ... man : De herkomst van het citaat is me niet bekend. Het eerste deel van de zin komt terug als motto boven embleem XXXIV in Johan de Brunes Emblemata dat handelt over het abject gedrag van dronkaards. In het bijschrift, dicht De Brune onder andere: Die in de sonde dood, versmacht daer henen ligghen,
Begraven voor haer dood: die als on-reyne bigghen,
In slijck, in dreck, in stanck, van wijn belast en krom,
In wel-lusts vuyl morrasch zich wenden om end' om.
Diens ziel in't natte woont, jae die een ziele derven,
Maer die, in plaets van dien, een ziltigh lichaem erven,
Altijds met drooghe zucht, en heete korts belaen,
Tot dat zy, t'eynde loops, in vuyle lust vergaen. Ed. Amsterdam 1624, 245 en 252 (cursivering van mij, HL).

⁵⁶

landen : (land)streken

⁵⁷

puyten : kikkers

⁵⁸

opwallende : opzwellend

⁵⁹

De buyck ... onkuyscheydt : Vertaling van het Hieronymus-citaat, zie noot 21. Treffend in verband met de krokodil van wie niet alleen de sloklust en gulzigheid, maar ook de geilheid berucht zijn. Vgl. Ripa [Ripa, Iconologia

], 520; 315b; 470b-471a; en 143-144.

⁶⁰

medecijn : dokter

⁶¹

sparigheydt : matigheid

⁶²

sparigh : karig, ingetogen

⁶³

Zie de annotatie bij het motto van A.1, en voor 'Cui bono', een gevleugeld woord bij Cicero: Bartels Bartels, Veni, vidi, vici

, 57. Vgl. ook embleem VII.C.5.

⁶⁴

Vgl. het lied 'Vreede Venus oorsaeck aller smert' in het Poesie -album van Gesina ter Borch, waarin sprake is van wanhopige minnaars die onnodig voor dezelfde noodlottige oplossingen hebben gekozen. In: Kettering Van der Ketterij, Drawings

, II, 461 en 573. Vgl. in dit verband Ovidius, Remedia amoris, 17-19:

Cur aliquis laqueo collum nodatus amator
A trabe sublimi triste pependit onus?
Cur aliquis rigido fodit sua pectora ferro?

In de vertaling van De Laet, 143: 'Waarom heeft een minnaar trouwens zich reeds de strop om de hals gelegd en heeft hij zijn gewicht, dat hem fataal zal worden, aan een hoge balk gehangen? Waarom heeft iemand zich het harde staal in de borst gedreven?'

⁶⁵

Het bovenschrift doet vermoeden dat Cats het citaat uit Langius heeft.

⁶⁶

'Amor [...] omnibus inutiles, ipsi novissime amori facit. Nam cum fruendi cupiditate insatiabilis flagrat, plura tempora suspicionibus, lacrymis, conquestionibus perdit: odium sui facit, et ipse novissime sibi odio est.' In: Opera omnia, II. Paris 1883, 293 B ( PL XXIII). Onder V.C.4 citeert Cats uit het vervolg van deze passage.

⁶⁷

Vgl. voor overeenkomstige regels: Walther, 9, 208, nr. 39796 en 3, 1013, nr. 22821.

⁶⁸

Verwijzing naar Handelingen 19:34-35 waar de zilversmid Demetrius, die ziet dat zijn handel in gevaar komt, samen met de handwerkers de grootheid van de Diana der Efeziërs uitroept. Dat terwijl Paulus het volk ervan wil overtuigen dat het geen goden zijn die met de hand gemaakt worden.

⁶⁹

Meurier Meurier, Trésoir

, 21; Proverbia I, 183; Le Roux Le Roux, Livre des proverbes

, II, 472; Littré Littré, Dictionnaire

-1883, I, 851: 'A la cort le roi, chascuns y est pour soi'. Ook in Cats' Spiegel 1632, II, 97 (= ADW 1712, I, 597) met de Nederlandse tegenhanger 'Elck wil de boter op sijn kouck hebben'.

⁷⁰

Ed. Antwerpen 1584, 23. Cats schuift wat met verschillende zinsdelen uit de oorspronkelijke tekst. Vgl. de vertaling van Schrijvers 1983, 52-53. Het citaat van Petronius Arbiter is afkomstig uit Satyricon, 80. Vgl. verder Lucretius, De rerum natura, III, 55 en het begin van embleem XIX.C.5. Ook Montaigne brengt vergelijkbaar gedrag ter sprake in zijn Essais, I, XI. Ed. Villey Montaigne, Essais

, I, 44.

⁷¹

Ed. Villey Montaigne, Essais

, I, 81. In plaats van het eerste joue, heeft Montaigne hier 'entrepraigne'. In de passage waaruit het citaat afkomstig is, gaat het over de vraag of wellust doel kan zijn van de deugd. Vgl. ook embleem XXVII.C.5. Over deze ontlening: Thorpe 1949, 424.

⁷²

Verwijzing naar Tacitus, Annales, VI, XXXIX: '[...] nullam ob eximiam artem sed quod par negotiis neque supra erat.' In de vertaling van Meijer Tacitus, Jaarboeken

, 286: '[Aan het eind van het jaar overleed Poppaeus Sabinus die vierentwintig jaar lang de grootste provincies had bestuurd,] allerminst om zijn buitengewone bekwaamheid maar omdat hij tegen zijn taak was opgewassen en niet meer dan dat.'

⁷³

Verwijzing naar Thucydides, De Peloponnesische oorlog, III, 37: 'En het allerergste is als voor ons geen enkel besluit duurzaam zal zijn en als wij niet zullen inzien, dat een staat met slechtere, maar onaantastbare wetten sterker is dan een staat met goede wetten, die niet gehandhaafd worden en dat ongeschooldheid gepaard aan bezonnenheid nuttiger is dan ongebreidelde slimheid en dat eenvoudigen van geest hun steden in de regel beter besturen dan de meer ontwikkelden. Want dezen willen altijd wijzer schijnen dan de wetten en bij elke beraadslaging over het algemeen belang gelijk krijgen, omdat zij menen, dat zij in geen belangrijker aangelegenheid hun verstand kunnen aantonen, waardoor zij dikwijls hun staat ten val brengen.' Vert. Schwartz 1986, 159 (cursivering van mij, HL). Vgl. ook XLVI.B.5 waar Cats nogmaals verwijst naar het pleidooi waaruit bovenstaande woorden afkomstig zijn.

⁷⁴

Ontleend aan Storia d'Italia, I, XVI: 'Perché chi da' il consiglio, se non è molto fedele [...] per ogni suo piccolo comodo, per ogni leggiera sodisfazione, dirizza spesso il consiglio a quel fine che più gli torna a proposito o di che più si compiace.' Ed. Scarano Scarano, Opere di Guicciardini

, 183.

⁷⁵

Bedoeld is Julius Caesar Augustus Tiberius, tweede Romeinse keizer en opvolger van Augustus (42 v.Chr.-37 n.Chr). Citaat uit: Annales, I, LXXX. Vert. Meijer Tacitus, Jaarboeken

, 96. Evenals in r. 1 een citaat naar aanleiding van Tiberius' houding ten opzichte van Poppaeus Sabinus.

⁷⁶

Citaat uit: Lucanus, De bello civili, IV, 373-374. Vgl. ook Walther, 3, 536, nr. 19525.

⁷⁷

Vgl. Erasmus, die na Plinius' verhaal over het vogeltje te hebben genoemd, aldus vervolgt: 'Ita tyranni etiam si quid alicui concedunt, semper ad suum referunt commodum' (Zo hebben ook tirannen, die als ze een concessie doen, daarbij altijd hun eigen belangen in het achterhoofd). Ed. Margolin Erasmus, Parabolae

, 280, r. 973-974; ed. Mynors 1978, 250, r. 20-21. Ook geciteerd door Langius, zie noot 28.

⁷⁸

Vgl. voor de vorm vais, gebruikt voor de tweede persoon, ook XLIX.A.3, r. 4.

⁷⁹

Innocentius III (1160-1216), Lotario di Segni, paus van 1198-1216. De precieze tekst luidt: 'Gula paradisum clausit (Gen. III), primogenita Esau vendidit (Gen. XXV), suspendit pistorem (Gen. XLI) decollavit Baptistam (Marc. VI). Nabuzardam princeps coquorum templum incendit, et Jerusalem evertit (IV Reg. XXV). Balthasar in convivio manum contra parietem scribentem aspexit, 'Mane, Thecel, Phares,' et eadem nocte interfectus est a Chaldaeis (Dan. V).' In: Opera omnia, IV. Paris 1889, 724 C ( PL CCXVII).

Het bedoelde verhaal over Nabuzardan, overste van de lijfwachten en knecht van koning Nebukadnezar II, staat in 2 Koningen 25:8-9. In de bijbel wordt Nebuzar(a)dan geen princeps coquorum, maar 'princeps exercitus' en 'militae' genoemd. Cats haalde het citaat ongetwijfeld aan via Langius (539 B).

⁸⁰

De bron voor deze uitspraak, die betrekking heeft op overmatig drankgebruik, is niet gevonden (vgl. ook de annotatie bij C.6, r. 15-16). Walther geeft wel een zegswijze met een precies omgekeerde strekking: 'Spiritus in sicco non habitare potest' (5, 873, nr. 33980).

⁸¹

Hieronymus, Epistolae ('Ad Oceanum'), LXIX, 9 (423): 'venterque mero aestuans, cito despumat in libidines.' In: Opera omnia, I. Paris 1845, 663 ( PL XXII). Ook aangehaald door Langius (735 A).

⁸²

Cats citeert zelf Plinius. Plutarchus: Moralia ('De sollertia animalium'), 980 D-E (31): '? γ?ρ τροχ?λος ?στ? μ?ν ?ρνις τ?ν ?λε?ων κα? παραποταμ?ων, φρουρε? δ? τ?ν κροκ?δειλον ο?κ ο?κ?σιτος ?λλ? το?ς ?κε?νου λειψ?νοις παρατρεφ?μενος ?ταν γ?ρ α?σϑηται, το? κροκοδε?λου καϑε?δοντος, ?πιβουλε?οντα τ?ν ?χνε?μονα πηλο?μενον ?π' α?τ?ν ?σπερ ?ϑλητ?ν κονι?μενον, ?πεγε?ρει φϑεγγ?μενος κα? κολ?πτων ? δ' ο?τως ?ξημερο?ται πρ?ς α?τ?ν, ?στε το? στ?ματος διαχαν?ν ?ντ?ς παρ?ησι, κα? χα?ρει τ? λεπτ? τ?ν ?νισχομ?νων το?ς ?δο?σι σαρκ?ν ?κλ?γοντος ?τρ?μα τ? ??μφει κα? διασκαλε?οντος.'

Herodotus schreef in zijn: Historiae, II, 68: 'Τ? μ?ν δ? ?λλα ?ρνεα κα? ϑηρ?α φε?γει μιν, ? δ? τροχ?λος ε?ρηνα??ν ο? ?στ? ?τε ?φελεομ?ν? πρ?ς α?το? ?πε?ν γ?ρ ?ς τ?ν γ?ν ?κβ? ?κ το? ?δατος ? κροκ?δειλος κα? ?πειτα χ?ν? [...], ?νϑα?τα ? τροχ?λος ?σδ?νων ?ς τ? στ?μα α?το? καταπ?νει τ?ς βδ?λλας ? δ? ?φελε?μενος ?δεται κα? ο?δ?ν σ?νεται τ?ν τροχ?λον' (Alle vogels en dieren vluchten voor hem, behalve de snipachtige vogel [trochilos], met wie hij op vredige voet verkeert, omdat deze vogel de krokodil een dienst bewijst; want wanneer de krokodil uit het water aan land komt en zijn bek opent, springt deze vogel erin en eet de achtergebleven bloedzuigers; met deze service behaagt hij de krokodil, die de vogel geen kwaad doet).

Vgl. voor een andere ontlening aan dit hoofdstuk, evenals Keller Keller, Tierwelt

-1913, II, 262. Aelianus, De natura animalium, III, XI (verder ook: VIII, XXV; en XII, XV). Aristoteles benadrukte beider samenwerking in De historia animalium, IX, 6 (612 a) én in De mirabilibus auscultationibus, VII (zie: Minor works. Ed. W.S. Hett. London etc. 1936, 243); Solinus, Collectanea rerum memorabilium, XXXII, 25 (ed. Mommsen Berlin 1895, 143); en Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum, XXII, XV, 19 (ed. J.C. Rolfe. London etc. 1937, II, 288-289). Ook wordt gerefereerd aan de tandenreinigende scène in Apuleius, Apologia, VIII; in de Aesopus-uitgave Esopi appologi ... et fabularum additionibus Sebastian Brant (ed. Basel 1501, 186), in Antigonus van Carystus, Historiarum mirabilium collectanea (Leiden 1619, 36-37, cap. XXXIX) en in Conrad Gesner, Thierbuch 1563, CLXVIr. De ichneumon is een op een bunzing lijkende civetkat.

⁸³

Amsterdam 1644, 143-144. Cats geeft onder A.1 Plutarchus als bron; dezelfde bijzonderheid over het gedrag van de vogel vermelden Aristoteles in De historia animalium, VIII (IX), VIII (613b) en Aelianus in De natura animalium, III, XVI. Aristoteles ( De generatione animalium, II, VII, 35 (746b)) en Plinius ( Naturalis historia X, LI (102)) spreken beiden over de extreme geilheid van de patrijs. Andere bronnen vormen Horapollo, De hieroglyphicis. Basel 1554, CXXX onder 'Unkeüscheyt' (Horapollo ziet de voorstelling van twee patrijzen als symbool voor pederastie: vgl. ook ed. Boas Horapollo, Hieroglyphs

, 106, II, 95); Valeriano Bolzani, Hieroglyphica. Frankfurt am Main 1614, 292, boek XXIV, cap. XXXIX; en C. Gesner, Historiae animalium liber III. De avium natura. Frankfurt 1617, 606-616, over de libido i.h.b. 608. Voor de veldhoen (Tetrao perdix) in bestiaria onder andere: George en Yapp 1991, 154. Volgens Nozeman en Houttuyn Nozeman, Nederlandsche vogelen

-1829, II, 185-188, afb. 96 en 97, lokt de jager in de bronstijd het mannetje met een fluitje: 'Immers de Wyfjes zyn dan zo geil, dat men den naem van Patrys, al van ouds tot een zinnebeeld van ontuchtig Vrouwvolk heeft gebruikt' (188). Over de Tetrao coturnix, de kwartel of kwakkel die ook bekend staat als veldhoen, staat er: 'De Haenen zyn sterk en heet: Elke van hun heeft veele wyven, en ontziet geen' mededinger om te kampen', en: 'de geilheid [doet] de Haenen in hun verderf loopen' ( Ibid., II, 143-144, afb. 74). Vgl. ten slotte ook Martinus Koning, Lexicon hieroglyphicon 1722-1727, VI (II), 67-71.

⁸⁴

Cur perdicibus obruis poëtam? [...]
Cur mensae violas meae decorum? [...]
Tot perdicibus efferata mensa est [...]

En:

Mittis aves? nihil est. viduo non ista parantur
Fercula. lascivas respuit ille dapes.

Zie: De briefwisseling van Pieter Corneliszoon Hooft, dl. II, 1630-1637. Ed. H.W. van Tricht. Culemborg 1977, 991-994 (bijlage bij nr. 730 en 739). Het tweede gedicht is o.a. opgenomen in Poemata, miscellaneorum libri II. Amsterdam 1645, II, 470.

Het geciteerde gedeelte uit de brief, gedateerd 20 oktober 1635, luidt 'Salacissimam mihi mittis avem, Veneris symbolum, & hieroglyphicon cuius adspectu memoriam mihi refricas earum voluptatum, quibus coelebs careo.' In: Epistolarum liber. Pars altera. Amsterdam 1667, 627, nr. 306. Zie voor een andere versie van deze brief: de hierboven genoemde briefwisseling van Hooft, 691-693, nr. 730. De geciteerde passage wordt ook aangehaad door De Jongh De Jongh, Erotica in vogelperspectief

-1969, 29, en door Porteman Sandrart, Maanden van het jaar

, 80 n.a.v. Vondels beeldgedicht bij Joachim von Sandrarts schilderij Februari.

Vgl. voor de erotische betekenis van de patrijs in het schilderij De terugkeer der jagers van Pieter Codde en in Het geschenk van de jager van Gabriel Metsu: Tot lering en vermaak 1976, 76-79, cat. nr. 13; Masters 1984, 250-251, cat. nr. 71.

⁸⁵

Ed. Praga 1581, nr. 83. Dit agressieve dier is de ichneumon, vgl. noot 29. Van de krokodil en de trochilus zijn al afbeeldingen bekend in vijftiende-eeuwse Arabische miniaturen. Vgl. de Zoologia di al-Gahiz, S.P. 67 (Bibliotheca Ambrosiana te Milaan).

⁸⁶

Ed. Nürnberg 1595, 106r-v, nr. XCVIII. De stenen op de voorgrond van de gravure bij Camerarius zouden wel eens van De Boria's prent afkomstig kunnen zijn. Vgl. Emblemata 1967, 672 met een ander motto.

⁸⁷

Dit kan te maken hebben met het feit dat in de vele middeleeuwse bestiaria, de kop van het dier omgekeerd is weergegeven, wat weer mogelijk verband houdt met de bijzonderheid dat de krokodil zijn bovenkaak los van zijn onderkaak kon bewegen: 'The reversed head of the cocodrillos may be an attempt to describe the unusual movement of the crocodile's jaws' (George en Yapp 1991, 98).

⁸⁸

Ed. Napoli 1592, II, 59v. Het motto luidt: 'Compositis legibus' (Volgens vaste wetten). Zie voor afbeeldingen van de Nijlkrokodil verder: Pierre Belon [du Mans], La nature & diversité des poissons. Paris 1555, 66-67; en P. Whitfield, De wereld van de vissen, amfibieën en reptielen. Utrecht etc. 1986, 147. Het dier heeft een lengte van ongeveer 4½-5 meter.

⁸⁹

Zie: De weke vanden edelen gheest-rijcken Willem van Saluste, heere van Bartas, inhoudende de scheppinghe des werelts. Zwolle 1616, fol. 153r-v. Langius en Camerarius brachten de trochilus en de ichneumon in verband met de tirannie. Langius (1327 B) gaf dezelfde verwijzing als Cats: 'Plin. lib. 8 c. 25' en citeerde via Erasmus (vgl. noot 17 ). Bij Camerarius staat over de onverwachts toeslaande ichneumon: 'Hij van wie men het het laatst zou verwachten, brengt een tiran snel om zeep' (zie: Symbolorum emblematum ex animalibus quadrupedibus. Nürnberg 1595, nr. XCIX. Vgl. ook Emblemata 1967, 670-671).

⁹⁰

Ed. Antwerpen 1631, 284, nr. XXI, onder het motto 'Als die ketelt, dese doodt'; erboven: 'Teghen de vleyende tonghe' (de bewerking is van de hand van Petrus G(h)eschier):

Soo dit cleyn Egypsche dier,
By ghelijck een muys van hier,
Als dit voghelken soo slecht,
Dat het dienen wildt voor knecht
Aenden wreeden crocodil,
Die tyran is vanden Nil;
Dese dieren, seggh'ick stout,
(Maeckt dat ghy u less' onthout)
Wijsen ons heel konstigh an,
Hoe den vleyer dooden kan.
Dit cleyn becxken streelt soo soet,
Dat dit backhuys open doet.
Als den crocodil dan slaept,
En door 't ketelen wat gaept;
Dan soo cruypt Ichneumon in
En tot teecken van ghewin,
Eet sijn lijf van binnen deur,
En ontloopt hem door de scheur.
D'arme beest swemt in haer bloet,
En weet qualijck wie 't haer doet.
Siet, sy light en schudt, en beeft,
En soo langhe sy noch leeft,
Treckt haer in, en streckt haer uyt,
Tot het scheuren van haer huyt.
Sy wordt persch, en blauw, en roodt,
En ten laetsten compt de doodt.
Vleyers Tonghe, dit's den geest
U ghemeyn met dese beest.
Ghy comt met een soeten vondt,
Ghy streeldt iemandt aenden mondt,
En door-ketelt hem soo soet,
Dat hy u hier deught om doet:
Maer soo haest hy d'ooghen sluyt,
En wat gaept naer dat ghy fluyt;
Uwen meester cruypt in 't hert,
En door-eet hem daer van smert.
Want hy brenght altijdt wat an,
Dat men qualijck swelghen kan.
Hier soo helpt hy hem aen spijt,
Daer aen haet, en daer aen nijt,
Daer aen 't vechten, daer aen 't slaen,
Daer aen 't eeuwigh te vergaen.
Is dit niet een cleyn ghenucht,
Om met een soo swaer ghesucht,
Met soo groote smert' en pijn,
Doodt en hell' gecocht te zijn?
Wacht u dan; en denckt, 't is noodt:
Als die ketelt, desen doodt.