![[H O M E : Emblem Project Utrecht]](/static/images/rd-small.gif)
Auerte oculos meos ne vide [20]
XX.
Eeens heeft my een almachtigh handt
Tvvee sterren in het hooft gheplant
Waerin dat elck houdt sijne ronde
En die bevvaert tot aller stonde.
Maer off dees sterren oock vergaen
Off dat sy blijven stille staen
En kan ick seker niet ghevveten;
Want wonderbaer zijn hun secreten.
Ick sie sy loopen op den dril,
Ick sie sy zijn oock somtijdts stil,
Sy soecken 't by, sy soeckent verre,
Hoe noem ick dan nu elcke sterre?
Kom aen, mijn Ooghen, vvilt dan zijn
Dit wanckelbaere sterre-schijn
'T staet u-lien toe te moeten vvaecken,
En my te dienen voor tvvee baecken.
Maer van die baecken die de klip
By nachte toonen aen het schip,
Soud'ick voorvvaer meer vvillen houvven.
Sy zijn al beter te betrouvven.
Tvvee sterren in het hooft gheplant
Waerin dat elck houdt sijne ronde
En die bevvaert tot aller stonde.
Maer off dees sterren oock vergaen
Off dat sy blijven stille staen
En kan ick seker niet ghevveten;
Want wonderbaer zijn hun secreten.
Ick sie sy loopen op den dril,
Ick sie sy zijn oock somtijdts stil,
Sy soecken 't by, sy soeckent verre,
Hoe noem ick dan nu elcke sterre?
Kom aen, mijn Ooghen, vvilt dan zijn
Dit wanckelbaere sterre-schijn
'T staet u-lien toe te moeten vvaecken,
En my te dienen voor tvvee baecken.
Maer van die baecken die de klip
By nachte toonen aen het schip,
Soud'ick voorvvaer meer vvillen houvven.
Sy zijn al beter te betrouvven.
VVant soo langh als hun vlamme duert,
En is den schip-man niet beruert,
Noch hy en vvijckt van sijne streken,
Off sy en is hem heel ontvveken.
Maer ghy-lien, loerigh, snoo ghebras
Verloopt soo dapper, en soo ras,
Soo brimstigh, woest en onbedvvonghen,
Als peerden uyt den toom ghevronghen.
Och ooghen, ooghen alle bee
Oprechte klippen van een zee,
Hoe menigh schip hebdy doen sincken,
Hoe menich mensch oock doen verdrinckē?
Het luste Dina te gaen sien
Van Sichem d'onbesneden lien,
VVat hevet haer al konnen baeten
Als sy daer moest haer eere laeten!
Dauid die sagh dat in een badt
Een moeder-naeckte Vrouvve sat
Die van aldaer hem soo gheraeckte
Dat hem het hert met allen blaeckte.
Als den Assyriaenschen heldt
Die schoone Iudith sagh ghestelt
Met alsoo fraey heur op te stellen
Heeft sy dien heldt haest konnen vellen.
Dat sien van een Susanne-beeldt
VVat spel en hevet niet ghespeelt?
En brocht'et niet tvvee grijse boeven
In druck, en anghst, en in bedroeven!
Den rauvvsten vvindt die hem op-steeckt
Soo vele schepen niet en breeckt,
Noch en kan soo sijn buyen tooghen
Als vvel en doen tvvee menschen ooghen!
Noch Scylla, noch Charibdis vreet
En doen de schippers soo gheen leet.
Noch nerghens soo gheen steyle rotsen,
Al ist dat sy daer teghen botsen.
Neen Iob die hadde desen vondt
Dat hy ghinck maecken een verbondt,
En dat hy dé sijn ooghen vvachten
Door allegaeder sijn ghedachten.
Democritus heeft vvel ghedaen
Als hy rijpsinnigh ghinck bestaen
Sijn ooghe-lichten te verblinden
Op dat hy sou de vvijsheydt vinden.
Hoe schoon, hoe edel en bequaem
Moet van Lucia zijn den naem,
Die om het sien haer af te breken
Heeft bey haer ooghen uyt-ghesteken.
O ooghen! rootsen! hert ghesteent!
Wie sou sulcks hebben oyt ghemeent
Dat u-lien vreughd' is te vernielen
Ghemeynelijck de kloeckste sielen!
Een ieghelijck van u-lien klaeght
Als die soo quaelijck sorghe draeght;
VVant meestendeel zydy bevonden
Te vvesen 't vonck van alle sonden.
En vvaertoe vvordy doch ghelooft
Te zijn de vvaeckers van het hooft!
Dan dat ghy soudt als trauvv dienaeren
Den heelen mensche mé bevvaeren.
Maer vvat! het schijnt dat gh'u vervaert
Met hem te klimmen uytter aerdt,
En dat u let den klaeren schemel
Als gh'u soudt stieren naer den hemel?
Neen, neen mijn ooghen, dese pleck
Die soud'u vvesen een vertreck
Daer gh'u-lien soudt voor eeuvvich rusten
En spieghelen in alle lusten.
Maer laes! men achtet vuyle slijck
Veel schoonder als het hemel-rijck!
'T is jammer hem soo te verliesen
En 'tquaede voor het goedt te kiesen!
Wel ooghen vvat sal ick dan doen
Die gheene reden vvilt bevroen?
Och ooghen, ooghen wilt u wachten
Off'k bidde Godt die te versmachten.
En is den schip-man niet beruert,
Noch hy en vvijckt van sijne streken,
Off sy en is hem heel ontvveken.
Maer ghy-lien, loerigh, snoo ghebras
Verloopt soo dapper, en soo ras,
Soo brimstigh, woest en onbedvvonghen,
Als peerden uyt den toom ghevronghen.
Och ooghen, ooghen alle bee
Oprechte klippen van een zee,
Hoe menigh schip hebdy doen sincken,
Hoe menich mensch oock doen verdrinckē?
Het luste Dina te gaen sien
Van Sichem d'onbesneden lien,
VVat hevet haer al konnen baeten
Als sy daer moest haer eere laeten!
Dauid die sagh dat in een badt
Een moeder-naeckte Vrouvve sat
Die van aldaer hem soo gheraeckte
Dat hem het hert met allen blaeckte.
Als den Assyriaenschen heldt
Die schoone Iudith sagh ghestelt
Met alsoo fraey heur op te stellen
Heeft sy dien heldt haest konnen vellen.
Dat sien van een Susanne-beeldt
VVat spel en hevet niet ghespeelt?
En brocht'et niet tvvee grijse boeven
In druck, en anghst, en in bedroeven!
Den rauvvsten vvindt die hem op-steeckt
Soo vele schepen niet en breeckt,
Noch en kan soo sijn buyen tooghen
Als vvel en doen tvvee menschen ooghen!
Noch Scylla, noch Charibdis vreet
En doen de schippers soo gheen leet.
Noch nerghens soo gheen steyle rotsen,
Al ist dat sy daer teghen botsen.
Neen Iob die hadde desen vondt
Dat hy ghinck maecken een verbondt,
En dat hy dé sijn ooghen vvachten
Door allegaeder sijn ghedachten.
Democritus heeft vvel ghedaen
Als hy rijpsinnigh ghinck bestaen
Sijn ooghe-lichten te verblinden
Op dat hy sou de vvijsheydt vinden.
Hoe schoon, hoe edel en bequaem
Moet van Lucia zijn den naem,
Die om het sien haer af te breken
Heeft bey haer ooghen uyt-ghesteken.
O ooghen! rootsen! hert ghesteent!
Wie sou sulcks hebben oyt ghemeent
Dat u-lien vreughd' is te vernielen
Ghemeynelijck de kloeckste sielen!
Een ieghelijck van u-lien klaeght
Als die soo quaelijck sorghe draeght;
VVant meestendeel zydy bevonden
Te vvesen 't vonck van alle sonden.
En vvaertoe vvordy doch ghelooft
Te zijn de vvaeckers van het hooft!
Dan dat ghy soudt als trauvv dienaeren
Den heelen mensche mé bevvaeren.
Maer vvat! het schijnt dat gh'u vervaert
Met hem te klimmen uytter aerdt,
En dat u let den klaeren schemel
Als gh'u soudt stieren naer den hemel?
Neen, neen mijn ooghen, dese pleck
Die soud'u vvesen een vertreck
Daer gh'u-lien soudt voor eeuvvich rusten
En spieghelen in alle lusten.
Maer laes! men achtet vuyle slijck
Veel schoonder als het hemel-rijck!
'T is jammer hem soo te verliesen
En 'tquaede voor het goedt te kiesen!
Wel ooghen vvat sal ick dan doen
Die gheene reden vvilt bevroen?
Och ooghen, ooghen wilt u wachten
Off'k bidde Godt die te versmachten.
Aug. soliloq. cap. 4.
WEe die verblinde ooghen de welcke u
niet en aenschouwen / ô sonne verlich-
tende den hemel ende die aerde! Wee de ghene
die zijn schemel-ooghende / ende u niet en kon-
nen aensien! Wee die af-keerende ooghen / op
dat sy niet en souden aenschouwen de waer-
achticheydt! Wee die ooghen de welcke hun
niet af en keeren op dat sy-lieden de ydelheydt
niet en besichtighen!
WEe die verblinde ooghen de welcke u
niet en aenschouwen / ô sonne verlich-
tende den hemel ende die aerde! Wee de ghene
die zijn schemel-ooghende / ende u niet en kon-
nen aensien! Wee die af-keerende ooghen / op
dat sy niet en souden aenschouwen de waer-
achticheydt! Wee die ooghen de welcke hun
niet af en keeren op dat sy-lieden de ydelheydt
niet en besichtighen!
Aug. in Psal. 118.
Terwijlent wy op deser aerde zijn levende /
konnen wy ooghen hebben om daer mede de
ydelheydt niet t'aenschouwen. Want alle
schepsel is de ydelheydt ondervvorpen. Is 't
niet ter deser oorsaecke dat den Wijsen-man
bidt / dat sijn leven niet en zy onder de sonne /
alwaer alle saecken zijn ydelheydt.
Terwijlent wy op deser aerde zijn levende /
konnen wy ooghen hebben om daer mede de
ydelheydt niet t'aenschouwen. Want alle
schepsel is de ydelheydt ondervvorpen. Is 't
niet ter deser oorsaecke dat den Wijsen-man
bidt / dat sijn leven niet en zy onder de sonne /
alwaer alle saecken zijn ydelheydt.
Amb. in Psal. 118.
Hy die daer wandelt in den wegh des Hee-
ren / en siet nimmermeer de ydelheden des
wereldts / den rechten ende den volmaeckten
wegh is Christus / die dan in Christo
is / hoe soude hy konnen loopen naer die
ydelheden / naedemael dat Christus in sijn
vleesch alle de ydelheydt des wereldts ghe-
cruyst heeft. Laet ons dan van de ydelheden
keeren ons ghesichte, op dat het herte niet
en begheere het ghene die ooghe soude ghe-
sien hebben? ghy aensiet guychelaers ende
klucht-speelders. Het is ydelheydt. Ghy siet
eenighe die met elckander worstelen. Het is
ydelheydt. Ghy siet peerden die naer den
rinck loopen. Het is ydelheydt. Christus Ie-
svs is recht voor ons ooghen / voor de welc-
ke hy den prijs is ophanghende / die daer te
winnen staet; tot desen prijs wilt stieren uwe
ooghen / die selve keerende van alle wereldt-
sche prachten ende ydele vertooninghen.
Slaet die dan wel gaede / op dat ghy de selve
tot iet beters meught ghebruycken. Verheft
die naer den hemel / ende wilt by nachte aen-
schouwen dat kostelijcke cieraet der sterren /
die schoone ronde der volle maene / ende by
daeghe dien klaeren glans der sonnen. Aen-
siet de zee / besiet de aerde / op dat elck schepsel
door goddelijcke daedt voort-ghebracht / met
een ghenoeghen alle beyde uwe ooghen wille
versaeden! wat bevalligheydt van verschey-
den ghdaenten en sult ghy niet vinden in de
aerdsche ghedierten? Wat schoonheydt en sult
ghy niet beseffen in de menschen? Wat fraey-
heydt en sult ghy niet ontmoeten in de ghe-
voghelten? Wilt dit allegaeder aenschouwē /
ende ghy en sult gheen quaedt sien; wilt dit
allegaeder aenschouwen / ende de doodt en sal
nimmermeer komen door de vensters van
uwer ooghen. Is 't by aldien dat ghy aen-
schouwt eenighe Vrouwe tot on-eerelijcke be-
geerte / de doodt is door de vensters ingheko-
men. Is 't by aldien dat ghy ghesien hebt het
erf-deel eener weese / oft het huys eener we-
duwe / ende dat ghy dit hun begeert af-han-
digh te maecken / 't is seker dat uwe vensters
geopent staen voor die doodt. Is 't by aldien
dat ghy uwe ooghen hebt geworpen op de
Iuweelen / 't zy goudt / oft silver / van uwen
even-naesten met yver van die te verkrijgen /
oft door erghe-list / oft door geweldt / de doodt
is u by-gekomen. Wanneer ghy sult sien
de schoonheydt van eens anders Vrouwe /
sluyt dan dese vensters / op dat de doot lanckst
daer niet inne en geraecke / noch plaetse en ne-
me in uwe siele. De bekommernissen van de-
se wereldt en zijn maer ydelheydt. Den men-
sche verloopt hem in ydelheydt / die hem sel-
ven laet voren staen dat allen wereldtschen
voorspoedt hem is toe-vloeyende / daer hy in-
der waerheydt gelijck een schaduwe maer is
wemelende. VVilt dan uvve ooghen af-kee-
ren , op dat sy de ydelheydt niet en aen-
schouvven. Maer het en is niet genoech dat
ghy u selven af-keert; want somtijdts soudt
ghy wel willen ende niet konnen. Indien u
den duyvel te voren stelt eenighe vertoon-
speelen van ydelheydt / indien hy u voorwen-
det eenighe prickelen van onkuyscheydt / bidt
Godt / dat hy selve believe af te keeren uwe oo-
ghen / ende u te verhoeden voor alle quaedt.
Hy die daer wandelt in den wegh des Hee-
ren / en siet nimmermeer de ydelheden des
wereldts / den rechten ende den volmaeckten
wegh is Christus / die dan in Christo
is / hoe soude hy konnen loopen naer die
ydelheden / naedemael dat Christus in sijn
vleesch alle de ydelheydt des wereldts ghe-
cruyst heeft. Laet ons dan van de ydelheden
keeren ons ghesichte, op dat het herte niet
en begheere het ghene die ooghe soude ghe-
sien hebben? ghy aensiet guychelaers ende
klucht-speelders. Het is ydelheydt. Ghy siet
eenighe die met elckander worstelen. Het is
ydelheydt. Ghy siet peerden die naer den
rinck loopen. Het is ydelheydt. Christus Ie-
svs is recht voor ons ooghen / voor de welc-
ke hy den prijs is ophanghende / die daer te
winnen staet; tot desen prijs wilt stieren uwe
ooghen / die selve keerende van alle wereldt-
sche prachten ende ydele vertooninghen.
Slaet die dan wel gaede / op dat ghy de selve
tot iet beters meught ghebruycken. Verheft
die naer den hemel / ende wilt by nachte aen-
schouwen dat kostelijcke cieraet der sterren /
die schoone ronde der volle maene / ende by
daeghe dien klaeren glans der sonnen. Aen-
siet de zee / besiet de aerde / op dat elck schepsel
door goddelijcke daedt voort-ghebracht / met
een ghenoeghen alle beyde uwe ooghen wille
versaeden! wat bevalligheydt van verschey-
den ghdaenten en sult ghy niet vinden in de
aerdsche ghedierten? Wat schoonheydt en sult
ghy niet beseffen in de menschen? Wat fraey-
heydt en sult ghy niet ontmoeten in de ghe-
voghelten? Wilt dit allegaeder aenschouwē /
ende ghy en sult gheen quaedt sien; wilt dit
allegaeder aenschouwen / ende de doodt en sal
nimmermeer komen door de vensters van
uwer ooghen. Is 't by aldien dat ghy aen-
schouwt eenighe Vrouwe tot on-eerelijcke be-
geerte / de doodt is door de vensters ingheko-
men. Is 't by aldien dat ghy ghesien hebt het
erf-deel eener weese / oft het huys eener we-
duwe / ende dat ghy dit hun begeert af-han-
digh te maecken / 't is seker dat uwe vensters
geopent staen voor die doodt. Is 't by aldien
dat ghy uwe ooghen hebt geworpen op de
Iuweelen / 't zy goudt / oft silver / van uwen
even-naesten met yver van die te verkrijgen /
oft door erghe-list / oft door geweldt / de doodt
is u by-gekomen. Wanneer ghy sult sien
de schoonheydt van eens anders Vrouwe /
sluyt dan dese vensters / op dat de doot lanckst
daer niet inne en geraecke / noch plaetse en ne-
me in uwe siele. De bekommernissen van de-
se wereldt en zijn maer ydelheydt. Den men-
sche verloopt hem in ydelheydt / die hem sel-
ven laet voren staen dat allen wereldtschen
voorspoedt hem is toe-vloeyende / daer hy in-
der waerheydt gelijck een schaduwe maer is
wemelende. VVilt dan uvve ooghen af-kee-
ren , op dat sy de ydelheydt niet en aen-
schouvven. Maer het en is niet genoech dat
ghy u selven af-keert; want somtijdts soudt
ghy wel willen ende niet konnen. Indien u
den duyvel te voren stelt eenighe vertoon-
speelen van ydelheydt / indien hy u voorwen-
det eenighe prickelen van onkuyscheydt / bidt
Godt / dat hy selve believe af te keeren uwe oo-
ghen / ende u te verhoeden voor alle quaedt.
August. lib. 10. confess. cap. 34.
De ooghen verheughen hun in schoone
gedaenten / ende levende coleuren; dat dit aen-
schouwen mijne siele niet en bevanghe / maer
dat Godt die believe vast te houden / hy is 't
sonder twijffel die alle dingen loffelijck eñvol-
komelijck geschaepen heeft / hy is alleene mijn
eenich goedt. Ick weder-stae de verleydingen
mijner ooghen / op dat mijne voeten niet en
worden belemmert / wesende met die selve
ghestelt in uwen rechten wegh / ende ick aen-
schouwe u met onsichtbaere ooghen / op dat
ghy mijne voeten soudt trecken uyt die stric-
ken de welcke hun waeren voorgeleyt. Som-
tijts is 't dat ghy die uyt-treckt (want sy wor-
den oock somtijdts vastelijck ghestrickt.)
Wat ontalligher saecken hebben oyt de men-
schen hun selven tot verleydinghe der ooghen
aenghedient / 't zy in konsten / in fraeye werc-
ken / in gaen ende staen / 't zy en kostelijckhe-
den / in beelden / in schilderijen / in bronse / in
plaester / ende andere dierghelijcke / niet allee-
nelijck in seker ghetal / maer dat meer is / in
overvloedicheydt / daer af men hem selven is
dienende / sonder middel-maete oft noot / ver-
keerende ende veranderende het eynde ende de
eyghen bediedenisse van alle dinghen: Aen-
merckt dan de heden-daeghsche afgoderije / de
menschen loopen uyt hun eyghen selven / om
te volghen hun eyghen wercken / ende midde-
ler tijdt verlaeten hun eyghen siele / ende den
ghenen van wie sy zijn gheschaepen; sy soeckē
te vereenen het ghene sy maecken / om uyt te
roeyen die hun ghemaeckt heeft. Maer ick / ô
mijnen Godt / die zijt alle mijne hope / singhe u
hier eenen lof-sangh / ende offer den selven aen
mijnen Salich-maecker / om dies-wille dat
alle schoonicheydt deser wereldt de sielen in-
ghestort / ende door meesterlijcke handen ghe-
groeft zijn / voortkomende van die alder-op-
perste schoonheydt / die alle de sielen is gaende
te boven / naer de welcke mijne siele dagh en-
de nacht is versuchtende. Terwijlent ick dan
nu ben spreeckende dese woorden / soo en laeten
mijn voeten niet beklickt te worden in dese
stricken der schoonicheydt; maer ghy ô mijn
Godt weet die terstondt wederom uyt te trec-
ken / ghy selve zijt diese uyt-treckt / om dies-
wille dat uwe bermherticheydt is voor mijn
ooghen; Want ick ben ellendelijck ghevan-
ghen / ende ghenaedelijck ghy my verlost; ja
somtijdts soo dat ick 't niet en ghevoele / om
dat ick sonder ghevoelen was vallende; som-
tijdts met pijne / om dat ick langhen tijdt in
de stricken hadde ghehaepert.
De ooghen verheughen hun in schoone
gedaenten / ende levende coleuren; dat dit aen-
schouwen mijne siele niet en bevanghe / maer
dat Godt die believe vast te houden / hy is 't
sonder twijffel die alle dingen loffelijck eñvol-
komelijck geschaepen heeft / hy is alleene mijn
eenich goedt. Ick weder-stae de verleydingen
mijner ooghen / op dat mijne voeten niet en
worden belemmert / wesende met die selve
ghestelt in uwen rechten wegh / ende ick aen-
schouwe u met onsichtbaere ooghen / op dat
ghy mijne voeten soudt trecken uyt die stric-
ken de welcke hun waeren voorgeleyt. Som-
tijts is 't dat ghy die uyt-treckt (want sy wor-
den oock somtijdts vastelijck ghestrickt.)
Wat ontalligher saecken hebben oyt de men-
schen hun selven tot verleydinghe der ooghen
aenghedient / 't zy in konsten / in fraeye werc-
ken / in gaen ende staen / 't zy en kostelijckhe-
den / in beelden / in schilderijen / in bronse / in
plaester / ende andere dierghelijcke / niet allee-
nelijck in seker ghetal / maer dat meer is / in
overvloedicheydt / daer af men hem selven is
dienende / sonder middel-maete oft noot / ver-
keerende ende veranderende het eynde ende de
eyghen bediedenisse van alle dinghen: Aen-
merckt dan de heden-daeghsche afgoderije / de
menschen loopen uyt hun eyghen selven / om
te volghen hun eyghen wercken / ende midde-
ler tijdt verlaeten hun eyghen siele / ende den
ghenen van wie sy zijn gheschaepen; sy soeckē
te vereenen het ghene sy maecken / om uyt te
roeyen die hun ghemaeckt heeft. Maer ick / ô
mijnen Godt / die zijt alle mijne hope / singhe u
hier eenen lof-sangh / ende offer den selven aen
mijnen Salich-maecker / om dies-wille dat
alle schoonicheydt deser wereldt de sielen in-
ghestort / ende door meesterlijcke handen ghe-
groeft zijn / voortkomende van die alder-op-
perste schoonheydt / die alle de sielen is gaende
te boven / naer de welcke mijne siele dagh en-
de nacht is versuchtende. Terwijlent ick dan
nu ben spreeckende dese woorden / soo en laeten
mijn voeten niet beklickt te worden in dese
stricken der schoonicheydt; maer ghy ô mijn
Godt weet die terstondt wederom uyt te trec-
ken / ghy selve zijt diese uyt-treckt / om dies-
wille dat uwe bermherticheydt is voor mijn
ooghen; Want ick ben ellendelijck ghevan-
ghen / ende ghenaedelijck ghy my verlost; ja
somtijdts soo dat ick 't niet en ghevoele / om
dat ick sonder ghevoelen was vallende; som-
tijdts met pijne / om dat ick langhen tijdt in
de stricken hadde ghehaepert.
Basil. hom. 11. in Hexameron.
Ghy zijt gheschaepen om Godt te sien / niet
om u leven hier te sleypen lanckst der aerden /
oft ghelijckerwijs de beesten te vroetelen in
onkuysche lusten / den reghel van ons leven
moet wesen de instellinghe van een leven dat
hemels is / ende ten opsiene van dese weldaet
seght den wijsen Salomon: Den vvijsen
draeght sijne ooghen in sijn hooft. Wie zijn
de ghene die hun ooghen hebben op een ander
plaetse? naer de letter te verstaen / niemandt
niet: maer naer den gheest / desen draeght sijn
ooghen in het hooft / als in die plaetse / om van
daer te besichtighen die wonders van hier
boven; want die sijn oogh-merck niet en treft
naer den hemel / maer alleenelijck naer de
aerde / treckt sijn ooghen uyt het hooft / ende
slaet die selve nederwaerts ter aerden.
Ghy zijt gheschaepen om Godt te sien / niet
om u leven hier te sleypen lanckst der aerden /
oft ghelijckerwijs de beesten te vroetelen in
onkuysche lusten / den reghel van ons leven
moet wesen de instellinghe van een leven dat
hemels is / ende ten opsiene van dese weldaet
seght den wijsen Salomon: Den vvijsen
draeght sijne ooghen in sijn hooft. Wie zijn
de ghene die hun ooghen hebben op een ander
plaetse? naer de letter te verstaen / niemandt
niet: maer naer den gheest / desen draeght sijn
ooghen in het hooft / als in die plaetse / om van
daer te besichtighen die wonders van hier
boven; want die sijn oogh-merck niet en treft
naer den hemel / maer alleenelijck naer de
aerde / treckt sijn ooghen uyt het hooft / ende
slaet die selve nederwaerts ter aerden.
Bernar. ser. 25. in Cant.
Het is een verkeerde ende eene leelijcke sa-
ke / hoe dat een vat van slijck / ende een lichaem
van aerde de ooghen kan om hooghe heffen /
om volkomelijck t'aenschouwen den hemel /
ende die selve vermaken in het sien van die
schoone hemelsche lichten / ende dat daeren-
tusschen de siele die van den hemel heeft hae-
ren oorspronck / haer ghesichte is wendende
vast naer de aerde / ende die selve die behoorde
de trotsen in 't goudt ende in 't schaer-laecken /
ghelijckerwijs een sogh blijft ligghen in den
dreck / ende in de vuylicheydt. O siele wilt u
dan schaemen / dat ghy uwe hemelsche gelijc-
kenisse verwisselt hebt in de ghelijckenisse van
een onnutte beeste; wilt / segghe ick / u schae-
men / dat ghy / die van de hemelen draeght
uwe af-komste / soo schandelijck moet vroeten
in slijck ende in vuylicheydt.
Het is een verkeerde ende eene leelijcke sa-
ke / hoe dat een vat van slijck / ende een lichaem
van aerde de ooghen kan om hooghe heffen /
om volkomelijck t'aenschouwen den hemel /
ende die selve vermaken in het sien van die
schoone hemelsche lichten / ende dat daeren-
tusschen de siele die van den hemel heeft hae-
ren oorspronck / haer ghesichte is wendende
vast naer de aerde / ende die selve die behoorde
de trotsen in 't goudt ende in 't schaer-laecken /
ghelijckerwijs een sogh blijft ligghen in den
dreck / ende in de vuylicheydt. O siele wilt u
dan schaemen / dat ghy uwe hemelsche gelijc-
kenisse verwisselt hebt in de ghelijckenisse van
een onnutte beeste; wilt / segghe ick / u schae-
men / dat ghy / die van de hemelen draeght
uwe af-komste / soo schandelijck moet vroeten
in slijck ende in vuylicheydt.
Aug. in Psal 39.
Hy die 't al heeft gheschaepen is beter dan
alle sijn gheschepsel / schoonder dan alle schoo-
nicheydt / stercker dan alle sterckheydt / ende
sijne groot-daedicheyt verheft haer boven al.
Wat dat ghy begheert sult ghy van hem ont-
fanghen / ende in hem besitten. Leert bemin-
nen den Schepper in sijn schepsel / den Werck-
man in sijn werck / noch en staet niet verstelt
omdat hy dat gheschaepen heeft om oock te
breken / ende dat ghy hem verliest van wien
ghy zijt gheschaepen: Soo dan / Saelich is
den man, vviens hope is den naeme des Hee-
ren, ende niet en heeft ghesien naer de ydel-
heden ende leughenachtighe verwaenthe-
den. Misschien sal hy ons segghen / die door
dese woorden gheraeckt zijnde / hem sal wil-
len verbeteren / ende alreede den enghen padt
heeft begonnen in te slaen / indien ick anders
hier niet gewaer en worde / soo en sal ick niet
machtich zijn te blijven wandelen. O broe-
ders wat sullen wy dan maken? sullen wy u
wederom senden sonder iet vremts te sien?
Ende wat sullen wy den Christen mensche te
sien gheven? O Heere mijnen Godt ghy hebt
selver ghemaeckt een groot ghetal van uvve
wonders! den mensche bemerckt de wonders
van menschen / eñ alsnu bemerckt hy de uwe.
Den Heere heeft veelderhande wonders
uytghestelt, dat den mensche dan de selve
besichtighe. Ghy acht ende ghy prijst eenen
koetsier / bestierende sijne vier peerden / ter-
wijlen sy brimstelijck zijn springhende / son-
der nochtans in het minste hem selven te
hinderen / oft van boven neer te worpen. Maer
seght my eens en heeft Godt niet meer won-
ders hier uytgherecht? Ha dat den mensche
bestiere sijne wulpsheydt / sijne traegheydt /
sijne ongherechticheydt / sijne verwaentheyt;
dat hy dit al bestiere / ende hem selven onder-
worpe / ende als met eenen toom vast toe-
breydele. Siet daer eenen koorden dansser /
(die / terwijlent hy is hanghende aen sijne
koorde) uwen gheest oock is verhanghende /
ende daer en tusschen besiet eens dien grooter
meester van hemel ende van aerde / die u oock
te siene gheeft de vertooninghen van meerder
konste: den koorden-dansser die ghy daer ge-
sien hebt / heeft sijn leven langh met grooten
arbeydt hem gheoeffent ontrent die koorde:
ende den anderen en heeft hy niet doen wan-
delen op het waeter die 't selve noyt gheleert
en hadden? Wendt u ghesichte van die ghe-
nuchte die u dien koorden-dansser is gheven-
de / ende slaet dat eens op Petrum / dien ghy
niet en sult sien danssen op een koorde / maer
wel sien treden op de baeren van eener zee.
Wandelt dan oock op dit waeter / niet op het
selve daer S. Peeter heeft op ghewandelt /
('t welck iet was bediedende) maer op ander
waeter; want dese wereldt is een zee / wandelt
hier ende wilt die betreden. Ghy wilt we-
sen den aenschouwer / zijt ghy selve het aen-
schouw-spel. Dese zijn de wonders van Godt
almachtich / dese zijn sijn ghedachten / by de
welcke hier niet en is te verghelijcken / dit zijn
de wonders / bequaem om alle andere te ve-
legghen / ende soo beter ende meerder te soec-
ken / ende die hebbende ghevonden / daerin te
scheppen een volkomen ende waerachtelijck
ghenoeghen.
Hy die 't al heeft gheschaepen is beter dan
alle sijn gheschepsel / schoonder dan alle schoo-
nicheydt / stercker dan alle sterckheydt / ende
sijne groot-daedicheyt verheft haer boven al.
Wat dat ghy begheert sult ghy van hem ont-
fanghen / ende in hem besitten. Leert bemin-
nen den Schepper in sijn schepsel / den Werck-
man in sijn werck / noch en staet niet verstelt
omdat hy dat gheschaepen heeft om oock te
breken / ende dat ghy hem verliest van wien
ghy zijt gheschaepen: Soo dan / Saelich is
den man, vviens hope is den naeme des Hee-
ren, ende niet en heeft ghesien naer de ydel-
heden ende leughenachtighe verwaenthe-
den. Misschien sal hy ons segghen / die door
dese woorden gheraeckt zijnde / hem sal wil-
len verbeteren / ende alreede den enghen padt
heeft begonnen in te slaen / indien ick anders
hier niet gewaer en worde / soo en sal ick niet
machtich zijn te blijven wandelen. O broe-
ders wat sullen wy dan maken? sullen wy u
wederom senden sonder iet vremts te sien?
Ende wat sullen wy den Christen mensche te
sien gheven? O Heere mijnen Godt ghy hebt
selver ghemaeckt een groot ghetal van uvve
wonders! den mensche bemerckt de wonders
van menschen / eñ alsnu bemerckt hy de uwe.
Den Heere heeft veelderhande wonders
uytghestelt, dat den mensche dan de selve
besichtighe. Ghy acht ende ghy prijst eenen
koetsier / bestierende sijne vier peerden / ter-
wijlen sy brimstelijck zijn springhende / son-
der nochtans in het minste hem selven te
hinderen / oft van boven neer te worpen. Maer
seght my eens en heeft Godt niet meer won-
ders hier uytgherecht? Ha dat den mensche
bestiere sijne wulpsheydt / sijne traegheydt /
sijne ongherechticheydt / sijne verwaentheyt;
dat hy dit al bestiere / ende hem selven onder-
worpe / ende als met eenen toom vast toe-
breydele. Siet daer eenen koorden dansser /
(die / terwijlent hy is hanghende aen sijne
koorde) uwen gheest oock is verhanghende /
ende daer en tusschen besiet eens dien grooter
meester van hemel ende van aerde / die u oock
te siene gheeft de vertooninghen van meerder
konste: den koorden-dansser die ghy daer ge-
sien hebt / heeft sijn leven langh met grooten
arbeydt hem gheoeffent ontrent die koorde:
ende den anderen en heeft hy niet doen wan-
delen op het waeter die 't selve noyt gheleert
en hadden? Wendt u ghesichte van die ghe-
nuchte die u dien koorden-dansser is gheven-
de / ende slaet dat eens op Petrum / dien ghy
niet en sult sien danssen op een koorde / maer
wel sien treden op de baeren van eener zee.
Wandelt dan oock op dit waeter / niet op het
selve daer S. Peeter heeft op ghewandelt /
('t welck iet was bediedende) maer op ander
waeter; want dese wereldt is een zee / wandelt
hier ende wilt die betreden. Ghy wilt we-
sen den aenschouwer / zijt ghy selve het aen-
schouw-spel. Dese zijn de wonders van Godt
almachtich / dese zijn sijn ghedachten / by de
welcke hier niet en is te verghelijcken / dit zijn
de wonders / bequaem om alle andere te ve-
legghen / ende soo beter ende meerder te soec-
ken / ende die hebbende ghevonden / daerin te
scheppen een volkomen ende waerachtelijck
ghenoeghen.
Clem. lib. 3. in Pædag. cap. 11.
Voorts men moet sijn ooghen gaede slaen;
want het is ergher met die te vallen / als met
de voeten; Indien u ooghe u schandael aen-
doet, snijdt die uyt, ende vvorptse van u. Te
lodder-ooghen / ende hier en daer die soetelijck
te werpen / en is niet anders dan met de selve
te boeleeren. Want de eerste domme lusten
daer uytspringhende / maecken ghelijck een
voor-spel / om alsoo den slagh aen te gaen / de
ooghen bederven hun al eer dat eenich an-
der lit des lichaems wordt bedorven.
Voorts men moet sijn ooghen gaede slaen;
want het is ergher met die te vallen / als met
de voeten; Indien u ooghe u schandael aen-
doet, snijdt die uyt, ende vvorptse van u. Te
lodder-ooghen / ende hier en daer die soetelijck
te werpen / en is niet anders dan met de selve
te boeleeren. Want de eerste domme lusten
daer uytspringhende / maecken ghelijck een
voor-spel / om alsoo den slagh aen te gaen / de
ooghen bederven hun al eer dat eenich an-
der lit des lichaems wordt bedorven.
Amb. de fugâ sæculi. c. 1.
Seer wel heeft David die selver gheproeft
hadde de perijckelen van sijns selfs ghesichte /
desen gheacht voor gheluckich / wiens be-
trouwen nieuwers el en is dan in den naeme
Godts / want desen en siet niet naer de ydel-
heden ende leughenachtighe vervvaenthe-
den, van welcke hy wederom ghekomen
zijnde / tot sy-selven seght: Keert mijne oo-
gen op dat sy niet en aenschouvven de ydel-
heydt. De peerden te sien loopen oft den
rinck slaen is ydelheydt. Want het en
helpt ons niet / noch het en kan ons niet hel-
pen ter salicheydt / tooneelen / guychel-spelen /
dansserijen / mommerijen / ende dusdaene ver-
tooninghen zijn ydelheydt. Den Wijsen-
man seght: Alle dat in dese vvereldt is, is
naeckte ydelheydt.
Seer wel heeft David die selver gheproeft
hadde de perijckelen van sijns selfs ghesichte /
desen gheacht voor gheluckich / wiens be-
trouwen nieuwers el en is dan in den naeme
Godts / want desen en siet niet naer de ydel-
heden ende leughenachtighe vervvaenthe-
den, van welcke hy wederom ghekomen
zijnde / tot sy-selven seght: Keert mijne oo-
gen op dat sy niet en aenschouvven de ydel-
heydt. De peerden te sien loopen oft den
rinck slaen is ydelheydt. Want het en
helpt ons niet / noch het en kan ons niet hel-
pen ter salicheydt / tooneelen / guychel-spelen /
dansserijen / mommerijen / ende dusdaene ver-
tooninghen zijn ydelheydt. Den Wijsen-
man seght: Alle dat in dese vvereldt is, is
naeckte ydelheydt.
D. Bern. de modo ben viuendi.
Och hoe menich mensche weet ick bedro-
ghen door het ghesichte / ende ghevallen door
het selve in de stricken des duyvels! Dina Ia-
cobs dochter was uyt ghegaen om te besich-
tighen de Vrouwen van het landt / sy wierdt
bemint ende ontschaeckt van Sichem, die
schandelijck heeft benomen haeren maegh-
dom / ende alsoo die arme dochter / om dat sy
in het vleesch ghesien heeft dat sy niet en be-
hoorde te sien / heeft haere eere ende haeren
maeghdom verloren. Dauid oock eens staen-
de in de galderije van sijn hof sagh eene
Vrouwe / ende om haere liefde is ghevallen in
over-spel ende doot-slagh / ende aldus bedrogē
door sijn selfs gesichte / is bevonden een schul-
denaer teghens de wetten van den Heere.
Samson den kloecksten heldt van sijnen tijde
is ghekomen in het landt der Philistijnen / en-
de heeft aldaer ghesien eene Vrouwe / die hy
beminnende / is gaen slaepen in haren schoot.
Och hoe menich mensche weet ick bedro-
ghen door het ghesichte / ende ghevallen door
het selve in de stricken des duyvels! Dina Ia-
cobs dochter was uyt ghegaen om te besich-
tighen de Vrouwen van het landt / sy wierdt
bemint ende ontschaeckt van Sichem, die
schandelijck heeft benomen haeren maegh-
dom / ende alsoo die arme dochter / om dat sy
in het vleesch ghesien heeft dat sy niet en be-
hoorde te sien / heeft haere eere ende haeren
maeghdom verloren. Dauid oock eens staen-
de in de galderije van sijn hof sagh eene
Vrouwe / ende om haere liefde is ghevallen in
over-spel ende doot-slagh / ende aldus bedrogē
door sijn selfs gesichte / is bevonden een schul-
denaer teghens de wetten van den Heere.
Samson den kloecksten heldt van sijnen tijde
is ghekomen in het landt der Philistijnen / en-
de heeft aldaer ghesien eene Vrouwe / die hy
beminnende / is gaen slaepen in haren schoot.
Paulin. ep. 4. ad Seuer.
Och oft hy hadde gheweest soo voorsichtich in
hem te wachten van dese Vrouwe / als hy
sterck hadde gheweest om te vernielen eenen
leeuw.
Och oft hy hadde gheweest soo voorsichtich in
hem te wachten van dese Vrouwe / als hy
sterck hadde gheweest om te vernielen eenen
leeuw.
Bernar. de medio bene viuendi serm. 23.
Sy heeft hem sijn hair af-gheschoren / ende
hem ghelevert in de handen van sijne vijan-
den / die hem terstondt hebben uytghesteken
sijne ooghen. Daerom vermane ick u dat
ghy met uwe ooghen soudt vvillen maken
een verbondt, uyt vreese / dat ghy niet onver-
hoedts en siet het ghene ghy niet en behoordet
te sien.
Sy heeft hem sijn hair af-gheschoren / ende
hem ghelevert in de handen van sijne vijan-
den / die hem terstondt hebben uytghesteken
sijne ooghen. Daerom vermane ick u dat
ghy met uwe ooghen soudt vvillen maken
een verbondt, uyt vreese / dat ghy niet onver-
hoedts en siet het ghene ghy niet en behoordet
te sien.
Clem. l. 3. pædag. c. 11.
Men behoorde hem aldermeest te verhoe-
den voor het ghesichte der vrouwen; want sy
konnen ons doen sondighen / niet alleene met
die te genaecken / maer met die t'aenschouwē.
Daerom die den rechten wegh soecken in te
gaan / ende hier te leyden een goedt leven /
en konnen die niet ghenoegh ghevlieden. Dat
dan uwe ooghen recht voor hun sien. Want
al is 't by aldien dat kan gheschieden dat hy
die eene Vrouwe aensiet / hem kloeckelijck
draeghe / daerentusschen nochtans moet hem
wachten dat hy niet en valle; want het kan
geschieden dat hy die de selve aensiet / kan ge-
vallen / maer het en kan niet gheschieden dat
hy die niet ghesien en heeft / sal iet begheeren
van dat hy niet en is kennende.
Men behoorde hem aldermeest te verhoe-
den voor het ghesichte der vrouwen; want sy
konnen ons doen sondighen / niet alleene met
die te genaecken / maer met die t'aenschouwē.
Daerom die den rechten wegh soecken in te
gaan / ende hier te leyden een goedt leven /
en konnen die niet ghenoegh ghevlieden. Dat
dan uwe ooghen recht voor hun sien. Want
al is 't by aldien dat kan gheschieden dat hy
die eene Vrouwe aensiet / hem kloeckelijck
draeghe / daerentusschen nochtans moet hem
wachten dat hy niet en valle; want het kan
geschieden dat hy die de selve aensiet / kan ge-
vallen / maer het en kan niet gheschieden dat
hy die niet ghesien en heeft / sal iet begheeren
van dat hy niet en is kennende.
Translations
Literature
Sources and parallels
-
Remake of image, not mirrored, in: Averte oculos meos ne videant vanitatem [20] (in: Jan Suderman, De godlievende ziel (1724))
[Compare
![[compare]](/static/images/compare2.gif "Compare")
]
-
Compare Quarles, Emblems, divine and moral
, embl. 4.5
-
Same pictura and motto: Hugo, Pia desideria, bk/embl. 2/5
References, across this site, to this page:
- De Ziele tegen de werelt [30] (in: Jan Luyken, Jesus en de ziel (1685))
- Averte oculos meos ne videant vanitatem [20] (in: Jan Suderman, De godlievende ziel (1724))
Iconclass
Sacred love covers the eyes of the human soul to prevent her from seeing the personification of vanity- God's perfections
[11A23]
- Christ and the Soul
[11D51]
- devotion, piety; 'Divotione' (Ripa)
[11Q0]
- nimbus, halo ~ radiance emanating from persons or things
[22C311]
- birds (+ wings of an animal)
[25F3(+342)]
- walker and runner birds: ostrich (+ feathers)
[25F38(OSTRICH)(+352)]
- fringe, edge of the wood
[25H155]
- blind, blindness
[31A4111]
- soap-bubble
[31A54611]
- arm stretched forward - AA - both arms or hands
[31AA2512]
- gripping someone by the head - AA - both arms or hands
[31AA2544]
- youth, adolescent
[31D12]
- adolescent, young woman, maiden
[31D13]
- adult woman
[31D15]
- the soul during lifetime
[31G1]
- fan
[41D262]
- Protection; 'Custodia', 'Difesa contra nimici, malefici & venefici', 'Difesa contra pericoli', 'Riparo da i tradimenti' (Ripa)
(+ emblematical representation of concept)
[54E42(+4)]
- Pride, Loftiness; 'Alterezza in persona nata povera civile' (Ripa) (+ clothed)
[57AA64(+113)]
- the book of Psalms ~ non-biblical Christian motifs
[71X1(Ps. 119:37)3]
- proverbs, sayings, etc. (with TEXT)
[86(AVERTE OCULOS MEOS NE RIDEANT VANITATEM)]