← Content: PreviousContent: Next →

Liefde houd alles in weezen [1]


el1703001pict

Back to top ↑
1 ↓
LIEFDE HOUD ALLES IN WEEZEN.

O onbegrypelyk! O goddelyk vermogen!
Gy houd de waereld door uw' sterke hand alleen:
Uw' zoete neiging bind het alles vast aan een,
En door uw heilig vuur word alles ook bewogen.
Gy, Liefde, gy alleen zyt meester van 't heel al,
En zonder u alleen kwam 't ligtelyk ten val.

2 ↓
[blanco]

3 ↓
LIEFDE HOUD ALLES IN WEEZEN.
De Liefde, in dit eerste zinnebeeld de waereld aan
zyne eene hand houdende beteekent hoe al het ge-
schaapene door Liefde bestaat, aan een en in wee-
zen word gehouden, en zonder die terstond zou
vervallen.
Tout l'univers seroit sans ame
S'il n'estoit penetré d'une si douce flame.
Het gantsch Heel-al verkwynde, als zonder ziel,
Indien de zoete min het niet te zaamen hiel.
met rede zegt Linco derhalven tegens Silvio by GUARINI Pastor: fid. att.1. sc. 1.
E che sentirai tu, s'amor non senti,
Sola cagion di ciò, che sente il Mondo?
Wat soud gy voelen doch, die selfs geen liefde voelt?
D'oorsaek van al't gevoel dat in de wereld woelt?
En een weinig verder, om hem hier van te overtuigen.
Mira d'intorno, Silvio,
Quanto il mondo hà di vago, e di gentile,
Opra è d'amore. Amante è il Cielo, amante
La terra, amante il Mare.
Quella, che la su miri innanzi a l'alba
Cosi leggiadra stella,
Arde d'amor anch'ella, e del suo figlio
Sente le fiamme: ed essa ch' innamora
Innamorata splende:
E questa è forse l'hora,
Che le furtive sue dolcezze, e'l seno
Del caro amante lassa:
Vedila pur come sfavilla, e ride.
Amano per le selve
Le mostruose fere: aman per l'onde
I veloci Delfini, e l'Orche gravi.
Quell' augellin, che canta
Si dolcemente, e lascivetto vola
Hor da l'abete al faggio,

4 ↓
Et hor dal faggio al Mirto,
S'Havesse humano spirto,
Direbbe, ardo d'amore, ardo d'amore:
Ma ben arde nel core,
E parla in sua favella,
Si che l'intende il suo dolce desio:
Et odi à punto, Silvio,
Il suo dolce desio,
Che gli risponde, ardo d'Amore anch'io.
Mugge in Mandra l'armento, e que' Muggiti
Sono Amorosi inviti.
Rugge il Leone al bosco:
Nè quel ruggito è d'ira;
Cosi d'amor sospira.
Al fine ama ogni cosa.
Kom, Silvio! in uw' gedachten eens verhandelt
Des werelts loop, en die, met uw gepeis doorwandelt.
Al wat ter werelt schoon, of edel is van aert,
't Is Liefd' en anders niet, die 't alles heeft gebaert
Den Hemel self die mint, d'Aerd' is geneigt tot Minnen:
Men sal de woeste Zee niet sonder Liefd' bevinnen.
Sie daer die dart'le ster, voorloopster van Auroor,
s'Is schoon en lustig: maer al meed' in't minne-spoor,
De Minne-vlam haars soons doet haar gedurig blaken;
Sy die een ander slaaf der Liefde weet te maken,
Geeft (synde selfs verlieft) haer flickerig gestrael,
Dit's mogelyk wel d'uur dat s'uit de gulde Zael
(Daer s'haar gestolen Liefd gemeenlyk pleegt) komt treden,
Daer s'is omhelst geweest met duisend soetigheden.
Ick bid u sie hoe dat sy glinstert ende lacht:
't Schijnt sy verhaelt haer vreugdt van den voorlede nagt.
Het wreede wildt gediert', dat boschen, berg, of velden
Ooyt bragten aan den dag, hoe wonderlijk of selden
Gesien, se minnen all', hoe wildt of wreedt van aert:
De snelle Dolphijn mint en soekt te zijn gepaert;
De grootste monsters in de Zee zijn selfs genegen
Te minnen. En kan u de Liefde niet bewegen?
Let op dat vogelken hoe dertel dat het springt.

5 ↓
Van d'een op d'and're tack, hoe geestig dat het singt;
Nu ziet gy 't op den Eyck, dan op de hooge Dennen,
Dan weder op den Myrt, 't gaf voor gewis te kennen,
(Kon 't spreecken als een Mensch) ik brandt van Liefd'-ik brand:
Maar wis, het brandt van Liefd': het spreekt na sijn-verstant;
Zoo dat het word verstaen van sijn geminde diertje,
't Welk antwoord in sijn tael: ick brandt van 't selve viertje.
De felle Leeuw die brult in't bosch met groot gerugt,
Maar doch van gramschap niet, 't is enkel minne-sucht.
Ick bid u Silvio! siet hoe de domme koeyen,
Haar' togten tot de min, beteeckenen met loeyen.
Zoo dat'er niet en is ter werelt, eenig ding,
Dat nooyt in't ingewandt een minnestraal ontfing.
Op dezelve wyze tragt Daphnis, Silvia, die haare minnaars
als vianden aanzag, mede te overtuigen, by - TORQ
TASSO Amint. Atto.1.scen.1.
Stimi dunque nemico
Il Monton de l' Agnella?
De la giovenca il Toro?
Stimi dunque nemico
Il Tortore a la fida Tortorella?
Stimi dunque stagione
Di nemicitia, e d'ira
La dolce primavera?
C'hor allegra, e ridente
Riconsiglia ad amare
Il mondo, e gli animali,
E gli Huomini, e le donne, e non t'accorgi,
Come tutte le cose
Hor sone innamorate
D'un' amor pien di gioia, e di Salute?
Mira là quel Colombo
Con che dolce susurro lusingando
Bacia la sua compagna.
Odi quel Vscignuolo,
Che va di ramo in ramo
Cantando, io amo, io amo: e se no'l sai,
La biscia lascia il suo veleno, e corre

6 ↓
Cupida al suo amatore:
Van le Tigri in amore:
Ama il Leon superbo: e tu sol, fiera,
Più che tutte le fere,
Albergo gli dineghi nel tuo petto.
Ma, che dico Leoni, e Tigri, e serpi
Che pur han sentimento! amano ancora
Gli alberi. Veder puoi con quanto affetto,
Et con quanti iterati abbracciamenti
La vite s'auvitticchia al suo marito:
l'Abete ama l'Abete: il pino il pino:
l'Orno per l'Orno, & per la salce il salce,
E l'un per l'altro faggio arde, e sospira.
Quella Quercia, che pare
Si ruvida, e selvaggia,
Sent' anch'ella il potere
De l'amoroso foco: e se tu havessi
Spirto, e senso d'Amore, intenderesti
I suoi muti sospiri. Hor tu da meno
Esser vuoi de le piante,
Per non esser amante?
Cangia, cangia consiglio,
Pazzarella che sei.
Zoo zou het schaap, na uw' gedagten,
Den Ram, de koe een jonge stier,
De Tortelduif zyn Doffertje vol vier,
Gelyk haar snoode viand agten?
En meent gy dan de zoete Lente tyd,
't Zaisoen van haat en viandschap te weezen,
Om dat zy alles weer, gelyk op nieu verreeze,
Door haar bevalligheid verblyt?
Om dat zy het gediert, de harders, harderinnen,
Weêr weet te brengen tot het minnen?
En ziet gy niet hoe alles heden blaakt
Van zulk een lieve min die 't al vol heil vermaakt.
Ei wil dat Doffertje bemerken,
Het geen daar zoo vol Liefde kort,
Ei zie, hoe teêr beweegen zyne vlerken,

7 ↓
Terwyl 't zyn duifje kust en tot de Liefde port.
Hoor 't Nagtegaaltje dat gy daar ziet springen,
Zoo vrolyk dart'lend heen en weêr,
Steets door de takjes op en neêr,
Hoor, hoor, wat hoort gy 't anders zingen.
Als: 'k min ik min ik kan myn Liefde niet bedwingen.
En zoo gy dit nog niet verstaat,
Zie de Adder laat zyn gif en loopt na zyn beminde,
Zie hoe de trotze Leew zig door de min laat binden
En hoe de Tyger zelf van liefde zwanger gaat;
Daar uw wreed hart alleen veel wreeder dan de dieren
Geenzints de kragt gevoelt der minnevieren.
Maar waarom hier van Leew en Tyger opgehaalt
Die door een ziel, die 't grof gevoel heeft, zyn bestraalt.
Men kan de Liefde zelf in kruit en Boomen vinden:
Zie, zie hoe vast zig daar de wyngaard leit,
Met wat omhelzingen! met wat genegentheid!
Aan haar beminde stam om zig daar aan te binden.
Men ziet door onderlinge min
De Wil'gen na elkander haaken,
Natuur stort Pyn en Denne en Es die togten in
Men ziet de beuke-boom door 't zelve vuur ook blaaken.
Ja zelf die Eik die zig zoo woest zoo nors vertoont
Gevoelt al meê de kragt der minne;
Zyn zugten zeggen u dat binnen
Zyn schors de Liefde woont.
En zoo ge u eenigzints verstont op minne-taalen,
Of geest van liefde had, gy zoud genoeg verstaan,
Wat ze u door 't stom gezugt van haar verliefde blaân
Niet al verhaalen.
Wilt gy nu minder zyn dan kruiden en 't geboomt
Om dat de min u niet zou hebben ingetoomt?
Word wyzer en verlaat die fiere zinnen
Daar is niets zoeter dan het minnen.
By Broekhuizen vryt Veldmanzyn zwaantje onder anderen met
deeze zoete woordjes:
Beziet d'eerwaarde zon,
Die lust en levens bron:
Hoe mild zijn zijne stralen

8 ↓
In 't klimmen en in 't dalen!
Hy deelt zijn goetheid mêe
Aan menschen en aan vee,
Aan velden, en aan boomen,
Aan 't zwoord der bergen en de kristallijne stromen.
De sterren die by nagt daar boven schildwagt staan,
Vermanen u uw' pligt met vlijtig voor te gaan.
Dees blijde bron die zoo goedaardig op komt schieten,
Is blijd' om dat hy mag het dorstig kruit begieten.
Ja alles wat de zon beschout van 't blaaw gewelf,
Zou treuren was het maar geschaape voor zig zelf.
En in dit gansche rond is niet een ding te vinnen,
Behalven u alleen, die wars is van het minnen;
Behalven u alleen, die my 't genot benyd
Van uwe zoeste tijd.
,, Marini roept Venus aan als die waar door alles bewogen
,,word, en zegt dat van haar alle vermaaken en al het zoet
,,afdaalt, dat haar hel en vrugtbaar-vuur den Hemel verfraait
,,en de waereld verlieft maakt.
Io chiamo te per cui si volge, e move
La più benigna, e mansueta sfera,
Santa madre d'Amor, figlia di Giove,
Bella Dea ad'Amathunta, e di Cithera;
Te, la cuistella, ond' ogni gratia piove,
De la notte e del giorno è messaggiera;
Te, lo cui raggio lucido, e fecondo
Serena il Cielo, & innamora il mondo.
Adon. Cant. 1. stanz.1. op dezelve wyze roept Bernarno Tasso
haar ook aan Amadigi canto 1. stanza. 3. en anderen. En dit is niet
alleen het zeggen van Poeten, maar natuur kenners zyn ook
van dit gevoelen geweest; als Lucretius die, wanneer hy
Memmius de natuur-kunde zoude leeren, Venus zoo wel als
Marini aanroept en nog met vry grooter ophef. Hy noemt
,,haar het vermaak, de wellust van Goden en menschen, en
,,zegt, dat zy Aarde Zee, en al wat de Hemel bedekt verfraait,
,,dat alles door haar word geboren en bevredigt, dat alles haar
,,viert en eer bewyst, dat alles op haar aankomst een nieuw
,,leeven krygt en dat zy alleen de heele Natuur bestiert.

9 ↓

Aeneadum Genetrix, hominis, Divumque voluptas
Alma Venus, cœli subter labentia signa,
Quæmare navigerum, quæ terras frugiferenteis
Concelebras; per te quoniam genus omne animantum
Concipitur, visitque exortum lumina solis;
Te Dea. te fugiunt venti, te nubila cœli,
Adventumque tuum; tibi suaveis Dœdala tellus
Submittit Flores; tibi ridentæ quora ponti,
Placatumque nitet diffuso lumine cœlum.
Nam simulac species patefacta est verna diei,
Et reserata viget genitalis aura favoni;
Aëriæ primum volucres te, Diva, tuumque
Significant initium percussæ corda tua vi:
Inde feræ pecudes persultant pabula læta,
Et rapidos tranant amnis: ita capta lepore,
Illecebrisque tuis omnis natura animantum
Te sequitur cupide, quo quamque inducere pergis.
Denique per Maria ac monteis, fluviosque rapaceis,
Frondiferasque domos avium, camposque virenteis,
Omnibus incutiens blandum per pectora amorem,
Efficis ut cupide generatim sæcla propagent.
Quæ quoniam rerum naturam sola gubernas;
Nec sine te quidquam dias in luminis oras
Exoritur; neque sit lætum, nec amabile quidquam
Te sociam studeo scribundis versibus esse,
Quos ego de rerum natura pangere conor
Memmiadæ nostro:
De Ouden hebben meest alle, hoewel zomtyds wat verschil-
lende, vast gestelt dat de Liefde de magtigste harts togt van
alle was en ook alles in weezen hielt, waar van veele gevoe-
lens kortelyk worden voorgestelt en onderzogt door Augustin:
Niphus de Amore a cap. 1. ad19. en de laater schrijvers gevoe-
len nog het zelven, Philippus Beroaldus, stelt de Lievde onder
,,de menschen zoo nootzaakelijk, als een stuurman op een
,,schip, de overheid in een stad, ja de zon voor de waereld;
,,want, voegt hy'er by, een schip zonder stuurman loopt alle
,,oogenblik gevaar van te vergaan, een stad zonder overheid
,,kan niet bestaan, de waereld is zonder zon in duisterheid,

10 ↓
,,en het leeven der menschen zonder Liefde is geen leeven.
Quod in navigio gubernator, quod in civitate magistratus, quod in
mundo sol, hoc inter mortales est Amor. Navigium sine gubernatore
labascit, civitas sine magistratu periclitatur, mundus sine sole tene-
brosus efficitur, & mortalium vita sine Amore vita non est. Den
auteur van le Tableau des Passions Humaines dans le preface sur l'A-
,, mour zegt, dat indien men de Liefde uit de menschen wilde
,,bannen het even eens zoude zyn of men de waereld de zon
,,wilde ontrukken en alles met schrik en wan-order vervullen,
,,en le Boulanger Morale galante part: prem: dat de Liefde zyn
,,gebied zoo wyt en ver als de natuur uitstrekt, en dat'er niets
,,in't heel al is 't geen zyn oppermagt niet erkent
Car de ce que le Ciel enserre
Sous l'onde, dans l'air, sur la terre,
Dans ce grand & vaste contour,
Il n'est rien qui soit sans amour;
Rien qui par amour ne subsiste,
Et rien vivant qui lui resiste.
Want al het geen'er is op aard,
Wat door de dunne lugt mag zweeven,
Wat in de ruime zee mag leeven,
Word alles door de min bewaart.
Niets is'er of het moet beminnen,
Niets 't geen de min niet kan verwinnen.
En in't begin van't zelve werkje zegt hy, dat de Liefde heel
wel is uitgebeelt door een uurwerk met dit opschrift del pesoè'l
movimento Door 't gewigt beweegt het. Om dat gelyk een
,,uurwerk door, en na de zwaarte van 't gewigt bewogen word,
,,dus ook de lafhartigheid en groothartigheid van onze daaden
,,afhangt van de kragt of verflaawing onzer Liefde. Om dat
,,hy is 't gewigt van onze ziel, dat is het beginzel van al onze
,,beweegingen. En een weinig verder, dat de Liefde is de
,,ziel van onze ziel, het ligt van ons verstand, de bron van
,,alle de vreugd ons leevens, en niet alleen het begin van onze
,,harts-togten, maar alle onze harts-togten zyn zelv niets an-
,,ders dan Liefde die maar een andere naam heeft om dat zy
,,in een andere staat word aangezien; in't begin, vervolgt hy,

11 ↓
,,heeft haar 't gebruik die heerlyke naam van Liefde gegee-
,,ven, want wanneer de neiging zig in de ziel begint te zet-
,,ten, en dat een Lief voorwerp de vryheid zoetjes begint te
,,kluisteren, noemt men die eerste beweegingen van't hart,
,,Liefde, wanneer die nu buiten zig zelve gaat om met het
,,beminde voorwerp vereênt te worden noemt men het, Be-
,,geerte, wanneer zy sterker word en haare kragten haar een
,,gelukkig einde belooven noemt men het, Hoop, wanneer
,,zy zig ontsteekt tegens die moeyelijkheden die haare begeer-
,,tens in de weeg zyn noemt men het, Yver; wanneer zy zig
,,daar tegen stelt en wapenen in de hand neemt om ze te over-
,,winnen, noemt men het, Stout moedigheid, maar in al dee-
,,ze byzondere staaten is het altyd, Liefde: Dit zelve zegt
ook la Chambre; en een weinig te vooren, de Liefde, is niet
,,alleen de bron van alle andere harts-togten, zy is het ook
,,van alle de rampen en alle de gelukken die de menschen
,,overkomen. Zonder de Liefde zouden'er geen weetenschap-
,,pen in de waereld zyn, de deugd zou geen dienaars hebben,
,,en de borgerlyke gemeenschap een enkel denkbeeld wor-
,,den. 't is zy die in ons doet opkomen de begeerte tot schoo-
,,ne zaaken, die ons dezelve doet verkrygen en bezitten, en
,,die door een zoete en wondere betoovering ons verandert
,,en hervormt in de zelven. Wy zyn de Liefde al het goed, 't
,,geen wy hebben, schuldig; zy kan ons geeven 't geen ons
,,nog ontbreekt. En indien zy de rampen die dit leeven noot-
,,zaakelyk met zig sleept niet geheel kan afweeren, ten min-
,,ste weet zy ze te verzoeten, ja maakt dezelven aangenaam
,,en tot werktuigen van ons geluk. Zie les Character des pass:
vol:1.chap:2. Dit laatste zien wy dagelyks: dat de grootste
ongemakken, droefheden en tegenspoeden met het grootste
gedult geleden worden, ja zelv dat zy aangenaam en lief zyn,
enkel om dat men door dezelve zyn beminde voorwerp bezit
of dat dezelven van het beminde voorwerp komen. Hier van
is een zoet voorbeeld te zien in een klugt-spel, den Huwelyken
staat alwaar een jongman, van zyn toekomende schoonvader
gevraagt zynde of hy wel bekwaam zoude zyn om alle die
moeyelykheden die het huwelyk mede brengen te verdraagen
en te boven te komen, heel lief beweert en bewyst dat alle

12 ↓
die ongemakken, wanneer het huwelyk door zuiv're Liefde
begonnen word, enkele vermaaken zyn; dog alzoo het wat
te groot is om hier ingelast te worden zende ik den leezer tot
het klugtspel zelve en kom weder tot het eerste, namentlyk
dat de Lievde alles in weezen houd, te weeten die Lievde
tussen man en vrouw, want, alhoewel de Liefde tot God tot
Ouders, kinders, vrinden en magen al te zaamen nodig zyn
om de waereld te onderhouden, en als zusters in een hart
kunnen en moeten woonen, gelyk Robert Boile zegt; zal ik
hier de Goddelyke voorby gaan om het heilige niet met het
onheilige te vermengen en geenzints de eerbiedigheid die wy
daar aan schuldig zyn te verminderen, te meer alzoo ik'er
wytloopiger in't byzonder van zal spreeken, wat de andere
belangt men kan ligtelyk zien dat zy alle uit de Liefde van
man en vrouw voortkomen; ik agt het derhalven beter daar
van te zwygen en te komen tot de Bron en koningin van al-
le, ik noem haar koningin; want wat harts-togt heeft ooit zoo
veel als deeze uitgewerkt indien men de geschiedeniszen van
't begin des waerelds af doorloopt men zal bevinden dat zy
over al zal uitblinken: en wat pen zou ooit bekwaam zyn om
haare vreugden te beschryven, dat zoet waar door twee tede-
re zielen in lout're dog onbesmette wellust verkwynen, die
onnozele vleyerytjes waar door het vuur gestadig word opge-
wekt, die eenvoudige lonkjes uit half gebrooke maar niet min
vurige oogjes, die onbekende innerlyke bewegingen die
gesmoorde snikjes, en benaawde zugjes alle lieve boodjes van
een lieve Huw'lyks Liefde, die ontroering van 't bloed, die
schittering der zinnen, die ziddering der leden, die tinteling
van 't hart, die kitteling des verstands, in 't kort die wellus-
ten die in een huwelyks-liefde wel gesmaakt maar niet uitge-
drukt kunnen worden, den Drost 't Hoofd geeft'er evenwel
een lieve beschryving van in zyne brief van Menelaus aan
Helena.
Gedenkt eens welk een' vlam ging door uw' zinnen weiden,
Toen Venus, 't eerstemaal, een maakte van ons beiden.
Toen ongerepte maaghdt, door grondelooze gloed
Van minnen, ghy my opgaaft lichaem en gemoedt.
Hoe vaak heeft sint de lust, met goddelyk vermogen,

13 ↓
Ons vander aerd' om hoog in venus troon getoghen?
Daer smoorden d'andr' altzaem zoo dat'er van de vyf
Maer een zin overbleef. Die vulde't gantsche lyf.
Genaekt' uw vinger my, hy scheen een toorts te weezen;
Zoo vloog een felle brand door d'aed'ren opgerezen,
En velde m'in uw' schoot ter volle weeld' bereydt.
Daer smolt ik en gy smolt in myn gesmoltentheid.
O onbegryplyk goedt, wie kan uw' kragt verklaeren?
'k Geloof geen menschlyk bloedt en spande toen myn' aêren,
Maer eenig ryper vocht gelyk als wordt vertrouwt
Te weezen 't geen de Goôn in eeuwigh leven houd.
Ach, ach! hoe menigwerf zyt ghy ghezegen tussen
Myn armen door als slap van't slibberige kussen,
Tot u uw okzel schortt'? hoe diwyls (ach!) besweek
De star van uw gezicht als't myn haar gaf de steek.
Dan gingen d'oogen schuil en bey de scheelen dooken,
Als had een bloode schaemt' oft flauwte die gelooken. &, enz:
Vondel doet Apollion, aan Belzebub den stand der menschen
Verhaalende, haar dit geluk benyden. Lucifer . 1.Bed:
By wylen hiel hy stant,
Beschouwdeze over zy, en onder dat beloncken,
Begon een heiligh vier zyn zuivre borst t'ontvoncken:
Dan kuste hy zyn bruit, en zy den bruidegom:
Dan ging de bruiloft in, met eenen wellekom
En brand van liefde, niet te melden, maar te gissen:
Een Hooger Zaligheid, die d'Engelen nog missen.
Hoe arm is eenigheid! wy kennen geen gespan
Van tweederhande kunne, een jonkvrouw, en een man.
Helaes! wy zyn misdeelt: wy weten van geen trouwen,
Van Gade of gading in een' Hemel, zonder vrouwen
Belz:zoo wort'er met'er tyt een weerelt aangeteelt?
Apoll. Door een genot van't schoon, in's menschen brein gebeelt,
En ingedrukt met kragt van d'opgespanne zinnen.
Dat houdt dit paer verknocht. hun leven is beminnen,
En wederminnen met een' onderlingen lust,
Onendelyk gelescht, en nimmer uitgebluscht.
En ik twyffel ook niet of men zal my toestaan dat geen vreug-

14 ↓
de by deeze te haalen is. Deeze Liefde heeft de Natuur in
,,alles ingestort. Om dat zy willende het heel al houden in
,,een wel over eenkomende gestalte daar toe deschepzelem zoo-
,,danig een neiging heeft gegeven, waar door zy worden
,,geprikkelt om met zoete driften te volgen de oorspronk van
,,haare geboorte, zig te voorzien van voordeelen tot haare
,,welstand, te vlugten het geen haar zoude beschadigen, haars
,,gelyke voort te teelen, zig zelven in weezen te houden en
,,met zig het heel al; gelyk Thomaso Buoni zegt i. Problemi
delle Bellezze. Probl: 42. Niet dat hy hier mede wil te kennen
geeven dat de beesten die wellusten die de menschen enkel
door't gebruik van de rede hebben, ook zoude genieten,
maar dat alle schepzelen met den mensch, dat zelve vuur tot
voortteeling, tot bewaaring en bescherming van zig zelf is
ingegeeven, en schoon het meestendeel voor een Poetische
versiering word opgenomen en ook in de daad een Poetische
versiering is, wanneer de boomen en kruiden tot voorbeeld
van Liefde worden aangehaalt, is het nogtans zeker dat een
boom of kruit by een boom die daar mede strydig is gezet zal
sterven daar zy by een ander weeldrig zal opgroeyen in't kort
men zal altyd in dezelven bemerken een verborge kragt waar
mede zy zig zelven tot hunne welstand en voortteeling wee-
ten te redden en van het eene af en na het ander toe te groeyen
't geen Santolius Victorinus Haat en Liefde noemt wiens
woorden zoo fraai zyn dat ik ommogelyk dezelve stilzwy-
gend kan voorby gaan
Habent sua fœdera plantæ:
Cunctis seminibus vis indita, & indita plantis,
Qua vel amant jungi, vel fœdera jussa recusant:
Sunt odia arboribus. Sunt & quoque mutui amores,
Hæc sociam petit, & plantæ se jungere amanti
Quærit, & appositis se cœlo attollere fulcris.
Quod facile observes: dum crebra perambulat auras,
Et se inclinat amans pendentibus undique ramis,
Ipsa suos prodit simul & testatur amores.
Illa superba suis, opibus non indiget ullis,
Commendata suo satis & ditissima fructu
Consortem timet, & succos miscere refugit.

15 ↓
Hæc tamen advertas: truncum ditabis inertem
Connubio rami alterius, nam sponte dehiscit,
Et vulnus patitur fructus melioris amore.
Erasmus spreekt hier van nog wytloopiger Colloq: de amicitia.
Ik ga hier om kort te zyn nog voor by 't geen Plinius, Am-
mianus Marcellinus, Jonston en anderen van de Dadel boomen
verhaalen, die aan malkanderen gelyk als trouwen, en van
een gescheiden geen vrugten voortbrengen.
Niet zonder rede is de Liefde hier gekleet afgebeelt om te
kennen te geeven dat de Liefde, eerbaar, kuisch, geenzints
geil en van schaamte ontbloot moet zyn, en schoon voorhe-
nen gezegt is.
De Liefde word altyd ons afgebeelt heel naakt,
Om dat de naaktheid ons hier toe het warmste maakt.
Ik meen ook dat die warmte een stroo vuur gelyk is, 't geen
zoo ras verdwynt als het flikkert en niet dan berou en droef-
heid nalaat. Jacob Kats geeft hier van een zoet zinnebeeld, zyn-
de geschilde en ongeschilde ajuin: met dit opschrift Nuda
Movet lacrimas. en dit duitze vaarsje.
Na't is ontkleet,
Soo wort'et leet.
Een waterlantse Tryn sat eens ajuyn en schelde,
En klaeghde dat de lucht haer oogen dapper quelde,
En kyck eens (sprak de meyt) ick hebber me gespeelt,
En doen heeft my het ding in't minste niet verveelt.
Dus gaet'et, lieve moer, ging Els hier tegen Seggen,
Met die soo met'er haest haer spillen t'samen leggen;
't Is wel soo lang men vryt, maer treckt het rockjen uit
Een reuk daer't oog af loopt verneemt men van de bruyt.
Veelen beelden zig in verlieft te zyn wanneer zy slegts ymand
met een geil oog aanzien, maar waarlyk zoodanigen weeten
nog niet wat Liefde is, die altyd met een tedere eerbiedig-
heid, beschroomde hoop, en zoete vrees zaamen gaat: Ik wil
niet ontkennen dat de natuurlyke begeerte tot voort-teeling
dikmaal en wel meest met Liefde verzelt is, en dezelve aanzet,
maar die verscheelt nog veel van geilheden welkers togten al-
leen nooit Liefde uitmaaken, daar in het tegendeel een Liefde

16 ↓
buiten die begeerte kan bestaan; Op deeze wyze spreekt by
Broekhuizen, Zwaantje Veldman aan
Indien het min is, (als ik u heb hooren zeggen)
Genegentheid aan die men lieft te kost te leggen;
En dat genegentheid in het gemoed bestaet;
Zoo weet ik niet waarom uw wenschen verder gaat.
Want om in beter gloed die vlammen te doen leven,
Kan't logge lyf niet geven:
Ja mindert dikmaal by gebrek en onbescheid,
Het zuiverste vermaak dat in de Liefde leid.
Ook is de reinheid en het maagdelyke wezen
Te kostelyke pand om ons zoo af te lezen.
Gelijk een bloempje, dat
Haar vers ontloke schat
Haar ongerepte jeugd in afgelegen hoven
Voelt groeyen van den dau en van den Heemel stoven,
Daar 't vrugtbare aardryk niet dan bolle windjes kent,
Van vee nog ploeg geschent;
Aan welkers lekkerny en frisheid zig vergaapen
De Maagden en de knapen:
Zoo dra 't gehandelt word
Het hoofd laat hangen en al treurende verdort,
Hoe zeer't wel eer behaagde
Aan knapen en aan maagden:
Zoo is een vryster die van honderd aangezogt
In honderd and'ren lust om haar te zoeken brogt;
Zoo draa ze haar frisse leden
Aan eene gaat besteden,
En geeft haar zelf ten buit,
'T oppassen is gedaan en 't gantsche hof is uit.
Plautine zegt tegens Otho by Corneille: Othon Act.1.scen: 4.
Si l'injuste rigueur de vostre destinee
Ne permet pas l'espoir d'un heureux Himenee,
Il est un autre amour dont les voeux innocens,
S'elevent au dessus du commerce des sens.
Plus la flame en est pure, & plus elle est durable,
Il rend de son objet le coeur inseparable,
Il a des vrais plaisirs dont ce coeur est charme

17 ↓
Et n' aspire qu'au bien d'aimer & d'estre aime.
Indien het onregtvaardig lot,
Door haare wreedheid, ons niet meer de hoop laat tot
Zulk een gelukkige echt, daar is een ander minnen
Waar van de onnoz'le wensch streeft boven alle zinnen.
Hoe zuiverder de min hoe langer dat die blaakt,
En't hart onscheidbaar zelfs van het beminde maakt.
't Opregt vermaak, het geen dit hart kon overwinnen,
Wenscht niet als maar bemind te weezen, en te minnen.
Op dezelve wyze doet Buysero Arete spreeken in het tweede
Bedr: 1 toon:
Zoo 't onregtvaardig lot dat ons zoo tegen gaat,
Tot een gelukkige egt geen hoop meer overlaat,
Daar is een and're min, wiens onbesmette wenschen
Zich heffen boven reik der zinnen van de menschen;
Hoe reinder vlam, hoe meer dat zy ook duurzaam maakt
't Hart onafscheid'lyk van het voorwerp dat'er blaakt,
Heeft waare vreugden die van yder zyn gepreezen,
Wenst maar te minnen en dan weêr bemind te weezen
Marcia verzoekt Cato enkel om de bloote naam van huis vrouw
Lucan:Phars:lib: 2.
Da foedera prisci
Illibata tori; da tantum nomen inane
Connubii.
Dog Visceribus lassis partuque ex hausta.
Evenwel zouden zulke voorbeelden heden wat zeldzaam zyn;
want
Ocyus illud
Extorquebis ut hæc oculo contenta sit uno.
Maar wat zang-geest byt me in 't oor? laat hier dat schempen steeken
Gy schryft hier van de min geen geessel van gebreeken.
Wy vereisschen ook zoodanige Liefde niet, die de romans
en tooneel-speelen meer eigen dan de menschen is, 't is ge-
noeg wanneer de Liefde buiten dat, eerbaar is: Zwaantje word
van haare Veldman ook wel beantwoord.
Wat is een Maagd by 't pryken

18 ↓
Der bloempjes te gelyken?
Beschout die wynstok, die in weduwlyke staat
Op de aarde kruipt, en op het bloote veld vergaat,
Nog milde druiven teelt nog zig weet op te regten.
Indienze haar arm om een olmboom komt te vlegten,
Schoon Boer en Harder na haar eenzaamheid nu taalt,
Dan zalze zyn bemaalt
Met witte bloessem en met glans van groene blâaren:
Dan zalze haar vrugt zien gâaren
Van Boer en Harder die met dankbaarlyke vreugd
Zyne arbeid in de smaak van 't edel nat verheugt.
Zoo is een vryster die behorelyk gebeden
Zich aan haar wederpaar gewaardigt te besteden,
Wanneer bequame tyd zyn hulp komt bieden an:
Veel liever is zy dan
Aan Vader en aan Man,
Een blyde moeder van bekorelyke vrugten.

Back to top ↑

Facsimile Images


1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Back to top ↑

Translations


Back to top ↑

Literature


    Back to top ↑

    Sources and parallels


    Back to top ↑

    References, across this site, to this page:


    Back to top ↑

    Iconclass

    Love is holding the world or universe - represented as a globe - on a string

    Back to top ↑

    Comments


    Back to top ↑

    Notes