Jacob Cats, Sinne- en minnebeelden (1627)
Table of contents ↑Furentem quid delubra iuvant? [42]
Een vrijer gingh te kerc, om God te mogen dancken,
Van dat hy was geraect uyt alle minne-rancken;
Maer siet! hem comt te moet sijn lieve viandin,
Die blies hem, even daer sijn eerste wesen in:
Sy gaf hem maer een lonc, daer gingh de Godsdienst henen,
Sy gaf hem maer een lach, sijn yver is verdwenen:
'De sim vergeet de maet, en pleeght haer oudt ghebaer,
Als sy haer eersten wensch, de noten wort gewaer'.
Van dat hy was geraect uyt alle minne-rancken;
Maer siet! hem comt te moet sijn lieve viandin,
Die blies hem, even daer sijn eerste wesen in:
Sy gaf hem maer een lonc, daer gingh de Godsdienst henen,
Sy gaf hem maer een lach, sijn yver is verdwenen:
'De sim vergeet de maet, en pleeght haer oudt ghebaer,
Als sy haer eersten wensch, de noten wort gewaer'.
Iane, Deo grates actum cum nuper abires,
Laxa forent paphio quod tua colla iugo,
Forte Tryphoena tibi medio venit obvia templo,
Dumque venit, dulci risus ab ore fluit.
Da veniam pietas, Dominae succumbimus, inquis,
Relligionis amor, victus amore, iacet.
Non aliter gestu saltare parata decoro,
Fertur in obiectas simia stulta nuces.
Laxa forent paphio quod tua colla iugo,
Forte Tryphoena tibi medio venit obvia templo,
Dumque venit, dulci risus ab ore fluit.
Da veniam pietas, Dominae succumbimus, inquis,
Relligionis amor, victus amore, iacet.
Non aliter gestu saltare parata decoro,
Fertur in obiectas simia stulta nuces.
A lover went to church, as't see'mde, to render thankes to God
Because hee was delivered from Cupids scourginge rod.
There met him in the way a mayde, of beautifull complection,
Which did revive his former grieffe, and fired his Affection:
For shee once smylinge, hee so deepe, the same did apprehend:
That there his zeale, devotion, and his prayers had an end.
The Ape in dauncinge soone forgetts, true measure for to keepe,
As soone as hee perceave the nutts came trinlinge to his feete.
Because hee was delivered from Cupids scourginge rod.
There met him in the way a mayde, of beautifull complection,
Which did revive his former grieffe, and fired his Affection:
For shee once smylinge, hee so deepe, the same did apprehend:
That there his zeale, devotion, and his prayers had an end.
The Ape in dauncinge soone forgetts, true measure for to keepe,
As soone as hee perceave the nutts came trinlinge to his feete.
Al gaet de baviaen met opgerechte leden
Iuyst op de rechte maet, en als een mensche treden,
Hy des al niet-te-min tijt haestigh opte loop,
Al worter maer een noot geslingert inden hoop:
T'is al om niet gepooght een seugh te willen eeren,
Sy wil doch wederom tot haren modder keeren;
Al wort een lichtekoy oock tot een echte vrou,
Noch kijckt het oude mal by wijlen uyte mou.
Iuyst op de rechte maet, en als een mensche treden,
Hy des al niet-te-min tijt haestigh opte loop,
Al worter maer een noot geslingert inden hoop:
T'is al om niet gepooght een seugh te willen eeren,
Sy wil doch wederom tot haren modder keeren;
Al wort een lichtekoy oock tot een echte vrou,
Noch kijckt het oude mal by wijlen uyte mou.
Semper in antiquum sordida corda ruunt.
Simius e silvis mediam perductus in urbem,
Ad cytharam choreas ducere doctus erat:
Iamque salit, comitesque simul, spectante popello,
In medio sparsae cum cecidere nuces:
Ille videns quod amat, frustra indignante magistro,
In sua vota ruit, deseruitque chorum.
Nequidquam viles animae tolluntur in altum.
Simia, quidquid agas, simia semper erit.
Ad cytharam choreas ducere doctus erat:
Iamque salit, comitesque simul, spectante popello,
In medio sparsae cum cecidere nuces:
Ille videns quod amat, frustra indignante magistro,
In sua vota ruit, deseruitque chorum.
Nequidquam viles animae tolluntur in altum.
Simia, quidquid agas, simia semper erit.
USQUE RECURRET.
Ii, quibus de administris principi eligendis diligens tractatus est, inter caetera, bonos bonis prognatos, honestaque familia
oriundos praecipue assumendos inculcant. Fortes quippe fortibus creari, melioresque melioribus propagari, secundum naturam
putant; Animi vilis in viro principe indicium esse, viles sibi adhibere, inclamant.
Magnos libertos certissimum non magni principis argumentum esse, confidenter pronuntiat Plinius.
Quid ita? quia fortuna, ut inquit ille, non mutat genus, & difficile omnino insitam homini naturam honoribus superare. Erepent,
imo erumpent haud dubie etiam in mediis saepe splendoribus agnatae aut innatae sordes, & identidem aliqua parte sese exeret
plebeia humilitas.
Asellum, licet exuviis leonis bestiam hinc inde diligenter obducas, nunquam tam exacte velabis, quin alibi identidem emergent
infames auriculae. Bene ergo poeta.
Die haer werck maken vande
princen voor te schrijven, wat voor dienaers de selve ontrent haer
behooren te gebruycken, meynen dat men niet dan goede, en vande goede ghecomen, daer toe behoort te vorderen:
oordeelende dattet natuerlijck is, datter vrome van vrome herkomen; en dattet een teycken is van een laegh ende onvorstelijck
ghemoet, slecht
en gheringh volcxken ontrent sich te lyden.
Ten moet geen grootmoedich prince wesen, die een hoop vry gelaten slaven groot maect (seyt Plinius.)
En waerom dat? groote staten
en veranderen niemandts gheslachte;
een ingheboren aert en wert nimmermeer door eer-ampten wech ghenomen, de vilsicheydt
sal altijt hier of daer, selfs dickwils alsser meest eer te kavelen
sal zijn, erghens uytpuylen, ende haer laten sien: want schoon ghy een esel met een leeuwen huyt wel ter keure
om end' om pooght te bedecken, hoe behendelijck ghy dat oock sult meynen te doen, soo salder noch evenwel hier of
daer een esels oore uytkijcken.
2. CORINTH. 11. 14.
Dewijle de satan verandert wort in een engel des lichts, so en ist dan geen wonder dat syne dienaers verandert worden, als dienaers der gherechticheydt, der welcker eynde sal wesen na haer wercken.
Dewijle de satan verandert wort in een engel des lichts, so en ist dan geen wonder dat syne dienaers verandert worden, als dienaers der gherechticheydt, der welcker eynde sal wesen na haer wercken.
De sim gingh opte maet, zy hadde leeren springen,
Sy trat gelijck een mensch, het schenen moye dingen,
Maer alsse noten sach geslingert inden griel,
Soo wast dat flux het beest ter aerden neder viel.
Dus gaettet met het volck, dat niet op ware gronden,
Maer uyt gewoont alleen is aen de deught gebonden;
Want komter maer een schijn van eenigh kleyn ghewin,
De tucht en haer gevolgh is flux haer uyt den sin.
Sy trat gelijck een mensch, het schenen moye dingen,
Maer alsse noten sach geslingert inden griel,
Soo wast dat flux het beest ter aerden neder viel.
Dus gaettet met het volck, dat niet op ware gronden,
Maer uyt gewoont alleen is aen de deught gebonden;
Want komter maer een schijn van eenigh kleyn ghewin,
De tucht en haer gevolgh is flux haer uyt den sin.
O curvae in terras animae!
Dum salit ad numeros, erectaque corpora tollit
Simius, hunc aliquis iam negat esse feram.
Forte nuces alius medium proiecit in agmen,
Vidit, & in praedam bestia stulta ruit,
Nil hominis retinens. Quibus, assuetudine tantum,
Futilis in vano perstrepit ore fides,
His, modici dum spes affulgeat ulla lucelli,
Excidit, heu! fluxae relligionis amor.
Simius, hunc aliquis iam negat esse feram.
Forte nuces alius medium proiecit in agmen,
Vidit, & in praedam bestia stulta ruit,
Nil hominis retinens. Quibus, assuetudine tantum,
Futilis in vano perstrepit ore fides,
His, modici dum spes affulgeat ulla lucelli,
Excidit, heu! fluxae relligionis amor.
HEBR. 12. 16.
Que nul ne soit paillard ou profane comme Esau, qui pour une viande vendit son droict d'ainesse.
Que nul ne soit paillard ou profane comme Esau, qui pour une viande vendit son droict d'ainesse.
IOB. 8. 20.
Gaudium hypocritae ad instar puncti: si ascenderit usque ad coelum quasi sterquilinium in fine perditur, & qui eum viderant, dicent, ubi est?
Gaudium hypocritae ad instar puncti: si ascenderit usque ad coelum quasi sterquilinium in fine perditur, & qui eum viderant, dicent, ubi est?
MATH. 6. 33.
Cerche premierement le regne de Dieu & sa justice, & toutes ces choses vous seront baillées pas dessus.
Cerche premierement le regne de Dieu & sa justice, & toutes ces choses vous seront baillées pas dessus.
O CURVAE IN TERRAS ANIMAE.
Atalantam, magnae pernicitatis virginem, in medio cursus certamine, magno conatu ad metam properantem, aurei mali iactu remoratam
fuisse ab Hippomene, tradunt poetae: Eodem fere calliditatis genere miseros non raro mortales supplantat vafer ac versipellis
humani generis adversarius, quoties aliquem accinctum iam, ac ad vitae melioris metam properantem alibi conspicit; Protinus
enim, obiecto aliquo malo aureo, id est, oblato sive divitiarum splendore, sive honorum gloria, sive alio illecebrarum genere,
curvas in terram animas de foelici statu deturbat, & ad vetera ac absoleta retrahit. Tigridis impetum, uno foetuum obiecto,
frangit venator, & belluam ad antrum, unde prodierat, remittit: idem nobis non raro usu venit. Saepe rerum fluxarum abdicationem,
coelestium amorem, ac desiderium animo concipimus; at vix sacer iste furor in cursu est, cum ilico, nescio quid, quod animo
nostro blandiatur, nobis obiicit diabolus, quo veluti nobis ipsis erepti, in antiquum relabimur. Caveamus, & meminerimus,
bene incipere egregium, bene disinere regium esse.
De poëten verhalen ons dat Hippomenes de snelle Atalanta, hem nu bynaest voorby gheloopen zijnde, met het uytwerpen
van eenen gulden appel, soo heeft weten te verlocken, dat sy haren loop stremmende,
om dien op te grypen, eyntelijck
in de loopbane
is verwonnen ghebleven.
Dierghelijcken treck
wert ons menichmael gespeelt van onsen erf-vyant
den duyvel; want so wanneer hy gewaer wert datter yemandt sich heeft opgheschort,
ofte syne voeten opgheheven, om te trachten na de mate
van een beter leven: soo weet hy terstont ons eenigen gulden appel van eere, rijckdom, of dierghelijcke lock-aes voor
te stellen, om ons daer mede uyt den rechten wegh te trecken, en alsoo in ons goedt voornemen te vertraghen. De jagers hebben
een gewoonte (alsse jonghe tyghers uyt haer holen gherooft hebben, ende vande oude in groote snelheydt werden naergevolcht,
ontsiende
den rasenden yver
van't vinnige ghedierte) dat sy een vande selve jongen laten vallen: het welcke
het beest vindende, neemt het op, laet af van
haer
na te jagen, en draechtet weder inden nest: en middeler tijdt ontkomen de jaghers met de reste.
Even soo gaettet met ons toe: 't schijnt somwylen dat wy zijn uytghegaen
om met vierigher herten te loopen den wegh onser saligheydt, maer so ons middeler tijdt yet, den vleesche aenghenaem,
by onsen vyandt wert voorgheworpen, wy nement op: ende en jaghen niet vorder, maer kruypen wederom als in onse oude holen.
Hier voor staet te wachten,
ende staech in ghedachtenisse te houden, dattet eerlijck
is wel te beginnen, maer heerlijck wel te eyndighen.
Sources and parallels
-
Dene, Fabulen, HL. 62
-
Vondel, Vorstelijke warande, HL. LXXXIX
-
, HL. III/239/242
-
Albertinus, Hirnschleiffer, HL. 285/289/37
-
Aneau, Imagination poetique, HL. 102
-
Furentem quid delubra iuvant? [41] (in: Jacob Cats, Proteus (1618))
[Compare
]
References, across this site, to this page:
- Furentem quid delubra iuvant? [41] (in: Jacob Cats, Proteus (1618))