Justus de Harduwijn, Goddelycke wenschen (1629)
Table of contents ↑Utinam saperent [14]
XIV.
MAer kan hem oock den mensch wel alsoo bot vertooghen
Van niet te sien het quaedt oft het en is voor ooghen:
Zoud' iemandt die daer leeft dit achten wel ghedaen
Te wesen maer beruert in teghenwoorde saecken /
En niet eens op het ghen' hen staende te ghenaecken /
Sijn binnenste ghedacht / oft ooghe-merck te slaen?
Den Krijgher moet alvoor eer de trompetten klincken
En eer 't alarme slaet in volle waepen blincken /
Den schip-man eer hy vaert en teenegaer ontmeert
Heeft neerstelijck bespiet sijn goe bequaeme winden /
Dan gaet hy alder-eerst de kaebelen ontbinden /
En het diep-wijde Meir Godts heughens inne-keert.
Eer dat den loosen Boer schoon vruchten kan aenschouwen
Al voren gaet sijn saet voorsichtelijck betrouwen /
Den op-ghescheurden ruggh' van sijn ghevoedde landt.
Men siet de kleyne Mier besorght voor haere daeghen
Ghelijck nae haere schuer het korenken aen-draeghen /
Dat sy des somers gaert tot haeren onderstandt.
Maer ghy / ghy dwaesen mensch / die niet en wilt ghewennen
Den tijdt die komen sal van langher handt te kennen /
Soudt ghy wel zijn soo plomp / soo effen / en soo slecht
Te meynen dat den draedt die de Dry susters spinnen
De ketenen van stael oft yser over-winnen?
O neen / het is al raes! O neen dit weder-leght!
Van niet te sien het quaedt oft het en is voor ooghen:
Zoud' iemandt die daer leeft dit achten wel ghedaen
Te wesen maer beruert in teghenwoorde saecken /
En niet eens op het ghen' hen staende te ghenaecken /
Sijn binnenste ghedacht / oft ooghe-merck te slaen?
Den Krijgher moet alvoor eer de trompetten klincken
En eer 't alarme slaet in volle waepen blincken /
Den schip-man eer hy vaert en teenegaer ontmeert
Heeft neerstelijck bespiet sijn goe bequaeme winden /
Dan gaet hy alder-eerst de kaebelen ontbinden /
En het diep-wijde Meir Godts heughens inne-keert.
Eer dat den loosen Boer schoon vruchten kan aenschouwen
Al voren gaet sijn saet voorsichtelijck betrouwen /
Den op-ghescheurden ruggh' van sijn ghevoedde landt.
Men siet de kleyne Mier besorght voor haere daeghen
Ghelijck nae haere schuer het korenken aen-draeghen /
Dat sy des somers gaert tot haeren onderstandt.
Maer ghy / ghy dwaesen mensch / die niet en wilt ghewennen
Den tijdt die komen sal van langher handt te kennen /
Soudt ghy wel zijn soo plomp / soo effen / en soo slecht
Te meynen dat den draedt die de Dry susters spinnen
De ketenen van stael oft yser over-winnen?
O neen / het is al raes! O neen dit weder-leght!
O neen / het is al raes! s'en sullen niemandt mijden
D'een rockt / de tweede spint / de derde moet af-snijden /
'T is soo den noot-gheval / en 't breke-loos verbondt.
Off laet gh'u voren staen / hoe dat de Doodt en 't Leven
Eendrachtelijck hun trouw aen elleckander gheven?
Neen / niemandt dese twee soo lief-ghetal en vondt.
Eer en soud' voor het vier de sneeuw niet moeten swichten /
Eer en soud' oock de windt het waeter niet op lichten /
Eer souden dagh en nacht zijn onderlingh vereent /
Eer soude sonder schae met ruste ligghen slaepen
Den hongherighen wolf te midden in de schaepen /
Als dat waer' in het minst 's Doodts moghentheydt verkleent.
De Doodt doorschietet al / ten helpt gheen teghenstellen /
Hier komt sy jonghe lien / daer oude grysaerts vellen /
Het is al onder haer / haer niemandt en ontwijckt.
Hier light den Capiteyn beneven sijn soldaeten /
Hier arrem ende rijck al-even vele laeten
Hun asschen en gheraemt elckanderen ghelijckt.
Hoe! sal dan eenich mensch op 't leven hem betrouwen
Als het moet sijnen endt ontwijsselijck aenschouwen?
Als elck is sijnen tijdt en sijnen dagh bestelt?
De Doodt ons inne-daeght het zy oft vroech / oft laete /
Sy roep'et al tot haer / hoe hoogh / hoe neer van staete
En allegaer dat leeft is onder haer ghewelt.
Maer oft oock onse siel met eenen mocht verdwijnen
En teenegaer als roock voor eeuwelijck verschijnen?
Off immers dat de Doodt die doodde met ons lijf.
Off waer sy doch het slot / en d'alderleste paele
Van allen onsen druck / van allen onsen quaele /
Het waere noch van haer een gonstelijck bedrijf!
Elck soude dan om 't seerst ter doodt-waert willen loopen
Noch niemandt / soo ick meyn / soud' 't leven willen koopen
Maer noch en is de doodt heel onsen af-scheydt niet /
Van haer en wordt de siel als 't lichaem niet verslonden:
Want soo sy maer en wordt hoe lijfelijck ontbonden
Terstondt sy haer helaes! voor eenen Rechter siet.
Een Rechter die daer sitt in sijnen stoel verheven
Wiens ooghen voncken viers van alle kant uyt-gheven /
Een Rechter die aen elck het rechte vonnis gheeft.
S'en kan hem niet ontgaen / s'en kan hem niet ontvlieden
Sijn ooghen alle dinck tot in de grondt bespieden
Met allegaer het quaedt dat sy verborghen heeft.
Voor hem moet sy haer schuldt in 't openbaer belijden
S'en kan nu nievers voort / s'is vast aen alle zijden
Hy eyscht / en hy ghetuyght / hy self het vonnis strijckt.
Men siet haer sonder troost vast ligghen voor sijn voeten /
En naedemael dat hem gheen woorden en versoeten /
Soo ist dat hy te lest al schreyende beswijckt.
O wat sal sy nu doen / haer vindende versteken /
En dat haer haeren Godt is seffens af-gheweken?
O wat sal sy nu doen / als roepen over-luyt
Ghy berghen valt op my / ghy uytgheholde kuylen
Laet my mijn sondigh hooft wat onder u doen schuylen:
Want d'handen van den Heer die vallen my te ruyt.
Maer wat sal dese klacht doch konnen al bedrijven /
Alst leven met de doodt voor eeuwelijck moet blijven?
Het leven sal ontfaen den seghen van de deughdt /
Daer dat de langhe doodt / de doodt al sonder sterven
Sal moeten allen druck / en alle pijn be-erven /
En 't Leven het gheniet van alderhande vreughdt.
D'een siele sal men sien met Goden-dranck beschincken!
En d'ander och helaes! sal peck en terre drincken /
D'een siel een Hemel liedt blij-gheestelijck daer singht /
En d'ander leelijck huylt / voor 't singhen moet sy schreyen /
D'een siel sal handt aen handt met d'Enghelen daer reyen /
En d'ander in het vier op ende neder springht.
D'een siel en kan noch koud' / noch eenigh hitte schaeden
Daer d'ander knersel-tand / en eeuwelijck moet braeden /
D'een siele leeft gherust in het Elysi veldt
En d'ander sleypt het iock der helscher slaevernije
D'een siel is vol van vreughdt / en t'alder uren blije /
En d'ander is in pijn / en swaericheydt ghestelt.
Gheluckich zijt ghy dan ô Leven sonder ende /
En ongheluckich wel ô Doodt vol van ellende!
Met d'een oft d'ander laes sal ick eens moeten gaen /
Maer soo mijn wanckel lot eens sal gheschoten wesen
Off my dan doch gheviel te zijn by d'uytghelesen /
En dat ick van de doodt mocht in het leven gaen!
D'een rockt / de tweede spint / de derde moet af-snijden /
'T is soo den noot-gheval / en 't breke-loos verbondt.
Off laet gh'u voren staen / hoe dat de Doodt en 't Leven
Eendrachtelijck hun trouw aen elleckander gheven?
Neen / niemandt dese twee soo lief-ghetal en vondt.
Eer en soud' voor het vier de sneeuw niet moeten swichten /
Eer en soud' oock de windt het waeter niet op lichten /
Eer souden dagh en nacht zijn onderlingh vereent /
Eer soude sonder schae met ruste ligghen slaepen
Den hongherighen wolf te midden in de schaepen /
Als dat waer' in het minst 's Doodts moghentheydt verkleent.
De Doodt doorschietet al / ten helpt gheen teghenstellen /
Hier komt sy jonghe lien / daer oude grysaerts vellen /
Het is al onder haer / haer niemandt en ontwijckt.
Hier light den Capiteyn beneven sijn soldaeten /
Hier arrem ende rijck al-even vele laeten
Hun asschen en gheraemt elckanderen ghelijckt.
Hoe! sal dan eenich mensch op 't leven hem betrouwen
Als het moet sijnen endt ontwijsselijck aenschouwen?
Als elck is sijnen tijdt en sijnen dagh bestelt?
De Doodt ons inne-daeght het zy oft vroech / oft laete /
Sy roep'et al tot haer / hoe hoogh / hoe neer van staete
En allegaer dat leeft is onder haer ghewelt.
Maer oft oock onse siel met eenen mocht verdwijnen
En teenegaer als roock voor eeuwelijck verschijnen?
Off immers dat de Doodt die doodde met ons lijf.
Off waer sy doch het slot / en d'alderleste paele
Van allen onsen druck / van allen onsen quaele /
Het waere noch van haer een gonstelijck bedrijf!
Elck soude dan om 't seerst ter doodt-waert willen loopen
Noch niemandt / soo ick meyn / soud' 't leven willen koopen
Maer noch en is de doodt heel onsen af-scheydt niet /
Van haer en wordt de siel als 't lichaem niet verslonden:
Want soo sy maer en wordt hoe lijfelijck ontbonden
Terstondt sy haer helaes! voor eenen Rechter siet.
Een Rechter die daer sitt in sijnen stoel verheven
Wiens ooghen voncken viers van alle kant uyt-gheven /
Een Rechter die aen elck het rechte vonnis gheeft.
S'en kan hem niet ontgaen / s'en kan hem niet ontvlieden
Sijn ooghen alle dinck tot in de grondt bespieden
Met allegaer het quaedt dat sy verborghen heeft.
Voor hem moet sy haer schuldt in 't openbaer belijden
S'en kan nu nievers voort / s'is vast aen alle zijden
Hy eyscht / en hy ghetuyght / hy self het vonnis strijckt.
Men siet haer sonder troost vast ligghen voor sijn voeten /
En naedemael dat hem gheen woorden en versoeten /
Soo ist dat hy te lest al schreyende beswijckt.
O wat sal sy nu doen / haer vindende versteken /
En dat haer haeren Godt is seffens af-gheweken?
O wat sal sy nu doen / als roepen over-luyt
Ghy berghen valt op my / ghy uytgheholde kuylen
Laet my mijn sondigh hooft wat onder u doen schuylen:
Want d'handen van den Heer die vallen my te ruyt.
Maer wat sal dese klacht doch konnen al bedrijven /
Alst leven met de doodt voor eeuwelijck moet blijven?
Het leven sal ontfaen den seghen van de deughdt /
Daer dat de langhe doodt / de doodt al sonder sterven
Sal moeten allen druck / en alle pijn be-erven /
En 't Leven het gheniet van alderhande vreughdt.
D'een siele sal men sien met Goden-dranck beschincken!
En d'ander och helaes! sal peck en terre drincken /
D'een siel een Hemel liedt blij-gheestelijck daer singht /
En d'ander leelijck huylt / voor 't singhen moet sy schreyen /
D'een siel sal handt aen handt met d'Enghelen daer reyen /
En d'ander in het vier op ende neder springht.
D'een siel en kan noch koud' / noch eenigh hitte schaeden
Daer d'ander knersel-tand / en eeuwelijck moet braeden /
D'een siele leeft gherust in het Elysi veldt
En d'ander sleypt het iock der helscher slaevernije
D'een siel is vol van vreughdt / en t'alder uren blije /
En d'ander is in pijn / en swaericheydt ghestelt.
Gheluckich zijt ghy dan ô Leven sonder ende /
En ongheluckich wel ô Doodt vol van ellende!
Met d'een oft d'ander laes sal ick eens moeten gaen /
Maer soo mijn wanckel lot eens sal gheschoten wesen
Off my dan doch gheviel te zijn by d'uytghelesen /
En dat ick van de doodt mocht in het leven gaen!
Bonav. opusc. de contemptu sæculi.
O Volck sonder raedt ende sonder wijsheyt!
Och oft sy vvisten ende verstonden,
ende voorsaeghen het alder-uyterste!
Sy souden weten den grooten hoop der
verdoemde / het kleyn ghetal der uytgelesen /
ende de ydelheydt der tijdtelijcke dinghen.
Sy souden verstaen dry saecken; als te we-
ten / de menichvuldicheydt der sonden / de
achterlaetinghe der deugdt / ende de verqui-
stinghe des tijdts.
Sy souden voorsien dry saecken; als te we-
ten / den schrickel van de doodt / het uyterste
oordeel / ende die eeuwighe straffe.
O Volck sonder raedt ende sonder wijsheyt!
Och oft sy vvisten ende verstonden,
ende voorsaeghen het alder-uyterste!
Sy souden weten den grooten hoop der
verdoemde / het kleyn ghetal der uytgelesen /
ende de ydelheydt der tijdtelijcke dinghen.
Sy souden verstaen dry saecken; als te we-
ten / de menichvuldicheydt der sonden / de
achterlaetinghe der deugdt / ende de verqui-
stinghe des tijdts.
Sy souden voorsien dry saecken; als te we-
ten / den schrickel van de doodt / het uyterste
oordeel / ende die eeuwighe straffe.
Aug. in Psal. 48.
Maer ghy en wilt gheen ooghen hebben
dan om te sien saecken die teghenwoordich
zijn.
Maer ghy en wilt gheen ooghen hebben
dan om te sien saecken die teghenwoordich
zijn.
D. Greg. hom. 39 in Evāg.
Want de verkeerde siele / gheneghen tot het
teghenwoordich / zijnde ontbonden in aerd-
sche wellusticheydt / verberght voor haer het
quaedt dat haer naevolght / om dat sy niet en
soeckt het toekomende / het welck het teghen-
woordich vernoeghen is beruerende / ende ter-
wijlent sy haer selven verlaet in de vermaec-
kinghe van dit teghenwoordich leven / wat
doet sy anders dan dat sy blindelinghe treckt
ten viere-waert / Ende daerom seght den
Apostel Paulus: die blijde zijn dat sy hun
niet en ghelaeten als oft sy blijde waeren,
Want al is 't schoon dat den tijdt dit noch
waere vereysschende / soo moet men hem soo
verblijden / dat de bitterheydt van het naer-
volghende oordeel nimmermeer en gae uyt
onse ghedachten / op dat ter-wijlent de be-
duchte siele / doorschoten zijnde / door de vreese
van d'uyterste straffe de blijdschap van den
teghenwoordighen tijdt soude temperen / en-
de met vervaertheydt ende sonder ophouden
haer uyterste quaedt aenschouwen / achter-
volgens het ghene dat den wijsen man seght:
In alle uvve vvercken ghedenckt het uyter-
ste, ende ghy en sult in der eeuvvicheydt niet
sondighen.
August. speculo peccat. cap. 5. Tom. 9.
Maer welck zijn uwe uyterste die ghy soo
besorghdelijck moet over-dencken. Het slot
van alle voorsichtighe wijsheydt is te be-
dencken die schrickelijcke ure / in de welc-
ke uwe aerme siele uyt dit sterffelijck li-
chaem met anghst ende vreese moet verhuy-
sen / in die alderleste ure / die waerachtelijck
seer is te beduchten. Wie van uwe ouders /
wie van uwe vrienden sal dan komen ghe-
stockt ende ghestaeft om u te helpen? Als-
dan en sal daer niemandt wesen van allen
uwe vrienden / die u sal vertroosten / ende
die oock sullen sien naer bystandt ende hulpe
der menschen; maer tot Godt moet alleen
wesen uwen toevlucht. Soo dan / mijn
kindt / doet neerstelijck wederom keeren in
uwe ghedachtenisse den lesten dagh van
uwen af-scheydt / ende eer dat uwe arme siele
verlaet de ghevanghenisse van haer vleesch /
dat sy de wete heeft wat wegh dat sy sal
moeten inne-slaen. Want soo saen den
mensche beghint gheen mensche te wor-
den / dat is / als hy verkranckt om te ster-
ven / de droefheydt groeyt in hem / hy ver-
slaet hem / het herte klopt hem / het hooft
verswaert / de sinnekens verstroyen / de
krachten verdrooghen / het wesen verbleeckt /
het aensicht wordt swart / het ghesichte ver-
duystert / het ghehoor wordt doof / den neuse
valt inne / de tonghe beswijckt / den mondt
wordt stom / het lichaem verdwijnt / het
vleesch verrot. Als-dan de fraeyicheydt
van het vleesch bedijdt eenen stanck / als-
dan de verrotheydt verkeert in asschen ende
in worremen.
Want de verkeerde siele / gheneghen tot het
teghenwoordich / zijnde ontbonden in aerd-
sche wellusticheydt / verberght voor haer het
quaedt dat haer naevolght / om dat sy niet en
soeckt het toekomende / het welck het teghen-
woordich vernoeghen is beruerende / ende ter-
wijlent sy haer selven verlaet in de vermaec-
kinghe van dit teghenwoordich leven / wat
doet sy anders dan dat sy blindelinghe treckt
ten viere-waert / Ende daerom seght den
Apostel Paulus: die blijde zijn dat sy hun
niet en ghelaeten als oft sy blijde waeren,
Want al is 't schoon dat den tijdt dit noch
waere vereysschende / soo moet men hem soo
verblijden / dat de bitterheydt van het naer-
volghende oordeel nimmermeer en gae uyt
onse ghedachten / op dat ter-wijlent de be-
duchte siele / doorschoten zijnde / door de vreese
van d'uyterste straffe de blijdschap van den
teghenwoordighen tijdt soude temperen / en-
de met vervaertheydt ende sonder ophouden
haer uyterste quaedt aenschouwen / achter-
volgens het ghene dat den wijsen man seght:
In alle uvve vvercken ghedenckt het uyter-
ste, ende ghy en sult in der eeuvvicheydt niet
sondighen.
August. speculo peccat. cap. 5. Tom. 9.
Maer welck zijn uwe uyterste die ghy soo
besorghdelijck moet over-dencken. Het slot
van alle voorsichtighe wijsheydt is te be-
dencken die schrickelijcke ure / in de welc-
ke uwe aerme siele uyt dit sterffelijck li-
chaem met anghst ende vreese moet verhuy-
sen / in die alderleste ure / die waerachtelijck
seer is te beduchten. Wie van uwe ouders /
wie van uwe vrienden sal dan komen ghe-
stockt ende ghestaeft om u te helpen? Als-
dan en sal daer niemandt wesen van allen
uwe vrienden / die u sal vertroosten / ende
die oock sullen sien naer bystandt ende hulpe
der menschen; maer tot Godt moet alleen
wesen uwen toevlucht. Soo dan / mijn
kindt / doet neerstelijck wederom keeren in
uwe ghedachtenisse den lesten dagh van
uwen af-scheydt / ende eer dat uwe arme siele
verlaet de ghevanghenisse van haer vleesch /
dat sy de wete heeft wat wegh dat sy sal
moeten inne-slaen. Want soo saen den
mensche beghint gheen mensche te wor-
den / dat is / als hy verkranckt om te ster-
ven / de droefheydt groeyt in hem / hy ver-
slaet hem / het herte klopt hem / het hooft
verswaert / de sinnekens verstroyen / de
krachten verdrooghen / het wesen verbleeckt /
het aensicht wordt swart / het ghesichte ver-
duystert / het ghehoor wordt doof / den neuse
valt inne / de tonghe beswijckt / den mondt
wordt stom / het lichaem verdwijnt / het
vleesch verrot. Als-dan de fraeyicheydt
van het vleesch bedijdt eenen stanck / als-
dan de verrotheydt verkeert in asschen ende
in worremen.
Met dat den mensche light in 't graf
Soo vloeyen hem veel vvorrems af,
En naer de vvorrems schrick en stanck:
Soo dat den mensch dan met bedvvanck
Verkeert, als hy vvordt neer-gheleydt,
In vvorrems, en in vuylicheydt.
Soo vloeyen hem veel vvorrems af,
En naer de vvorrems schrick en stanck:
Soo dat den mensch dan met bedvvanck
Verkeert, als hy vvordt neer-gheleydt,
In vvorrems, en in vuylicheydt.
Prosper. lib. 3 de vita contemplatiua.
Als wy dan sullen ghekomen zijn tot dat
uyterste oordeel / om van dien Rechter te wor-
den ghevonnist / een Rechter die noch door het
bedecken der sonden en kan worden bedro-
ghen / noch door op-offer van eenigherhande
ghiften omghestelt; soo nu al dat verholen is
sal komen ten voorschijne / ende dat niet al-
leenelijck de daeden / maer oock de woorden /
iae selfs de ghedachten sullen in 't openbaer
ontdeckt worden; wat sullen wy dan bestaen
onder de groot-daedicheyt van sulck eenen
Rechter? Wat ontschuldinghen sullen wy
konnen voort-brenghen? met wat konste van
verwerringhe sullen wy ons suyveren? wat
boet-vaerdicheydt sal ons helpen / die wy in
dit lichaem versmaedt hebben? wat goede
wercken sullen ons beschermen / die wy in dit
leven niet ghedaen en hebben? Naer welcke
Apostelen / naer welcke Heylighe sullen wy
nemen onsen toe-vlucht / wiens voor-bewijsen
ende woorden wy niet ghevolght en hebben?
Sal misschien de lichaemelijcke broosheydt
daer iemandt ontschuldighen? Ha neen / alle
voor-bewijsen der Heylighe sullen die ont-
schuldinge weder-legghen / die door de kranc-
heyt des vleeschs verwinnende / in het vleesch
ons hebben gheleert te konnen gheschieden
het ghene sy volbracht hebben / Wat sullen sy
antwoorden / is 't by aldien dat den Heere
hun seght: Indien ghy-lieden ghekonnen
hebt / waer toe en hebdy de sondighe begheer-
ten niet weder-staen? Indien het u-lieden
scheen onmoghelijck / waer toe en hebdy te-
ghens de sonde niet versocht mijnen heyl ende
bystandt? sal hy dan niet segghen tot de ghe-
ne die daer sullen stom staen / ende niet eens
wetende wat onschuldt dat sy sullen voort-
brenghen? Bindt hun aen handen ende
voeten, ende sendt haer in de uyterste duy-
sternissen, daer dat sal vvesen gheschrey, en-
de knersselinghe der tanden, daer dat hun-
nen vvorrem niet en sal sterven, ende hun-
nen brandt niet en sal vergaen? dese oft dier-
ghelijcke saecken gheerne te hooren oft lesen /
ende gheduerich te stellen voor die ooghen der
ghedachtenisse / te overpeysen / wat achterdeel
dat is te worden ghesloten van de blijdschap
der Goddelijcker aendachticheydt / berooft te
wesen van het gheselschap der Heylighe / bal-
linck te ghedijen van het hemels Vaeder-
landt / te sterven voor het eeuwich leven / te
leven voor die eeuwighe doodt / met de quae-
de gheesten ende hunnen aanhanck ghestoo-
ten te worden in het eeuwich vier / daer de
tweede doodt is; daer dat is dat eeuwich
ballinckschap voor die verdoemde / ende daer
het leven is een eeuwighe ellende; In dat vier
niet te ghevoelen dat versoet / maer wel dat
pijnight / te verdraghen die schrickelijcke
blaeysteringhe van dien overvloedighen
brandt / blindt te worden door de dicke duy-
sterheydt / van dat roockende helle-gat; te
versmooren in den afgrondt van dien gloedt
die altijdt is gloeyende / voor eeuwelijck ghe-
knaeght te worden van die hongherige wor-
men / sonder te sterven: sulcks dan te over-
peysen / en is anders niet dan een af-scheydt
te doen van alle onse sonden / ende alle vleesche-
lijcke aen-locksels te bedwinghen.
Als wy dan sullen ghekomen zijn tot dat
uyterste oordeel / om van dien Rechter te wor-
den ghevonnist / een Rechter die noch door het
bedecken der sonden en kan worden bedro-
ghen / noch door op-offer van eenigherhande
ghiften omghestelt; soo nu al dat verholen is
sal komen ten voorschijne / ende dat niet al-
leenelijck de daeden / maer oock de woorden /
iae selfs de ghedachten sullen in 't openbaer
ontdeckt worden; wat sullen wy dan bestaen
onder de groot-daedicheyt van sulck eenen
Rechter? Wat ontschuldinghen sullen wy
konnen voort-brenghen? met wat konste van
verwerringhe sullen wy ons suyveren? wat
boet-vaerdicheydt sal ons helpen / die wy in
dit lichaem versmaedt hebben? wat goede
wercken sullen ons beschermen / die wy in dit
leven niet ghedaen en hebben? Naer welcke
Apostelen / naer welcke Heylighe sullen wy
nemen onsen toe-vlucht / wiens voor-bewijsen
ende woorden wy niet ghevolght en hebben?
Sal misschien de lichaemelijcke broosheydt
daer iemandt ontschuldighen? Ha neen / alle
voor-bewijsen der Heylighe sullen die ont-
schuldinge weder-legghen / die door de kranc-
heyt des vleeschs verwinnende / in het vleesch
ons hebben gheleert te konnen gheschieden
het ghene sy volbracht hebben / Wat sullen sy
antwoorden / is 't by aldien dat den Heere
hun seght: Indien ghy-lieden ghekonnen
hebt / waer toe en hebdy de sondighe begheer-
ten niet weder-staen? Indien het u-lieden
scheen onmoghelijck / waer toe en hebdy te-
ghens de sonde niet versocht mijnen heyl ende
bystandt? sal hy dan niet segghen tot de ghe-
ne die daer sullen stom staen / ende niet eens
wetende wat onschuldt dat sy sullen voort-
brenghen? Bindt hun aen handen ende
voeten, ende sendt haer in de uyterste duy-
sternissen, daer dat sal vvesen gheschrey, en-
de knersselinghe der tanden, daer dat hun-
nen vvorrem niet en sal sterven, ende hun-
nen brandt niet en sal vergaen? dese oft dier-
ghelijcke saecken gheerne te hooren oft lesen /
ende gheduerich te stellen voor die ooghen der
ghedachtenisse / te overpeysen / wat achterdeel
dat is te worden ghesloten van de blijdschap
der Goddelijcker aendachticheydt / berooft te
wesen van het gheselschap der Heylighe / bal-
linck te ghedijen van het hemels Vaeder-
landt / te sterven voor het eeuwich leven / te
leven voor die eeuwighe doodt / met de quae-
de gheesten ende hunnen aanhanck ghestoo-
ten te worden in het eeuwich vier / daer de
tweede doodt is; daer dat is dat eeuwich
ballinckschap voor die verdoemde / ende daer
het leven is een eeuwighe ellende; In dat vier
niet te ghevoelen dat versoet / maer wel dat
pijnight / te verdraghen die schrickelijcke
blaeysteringhe van dien overvloedighen
brandt / blindt te worden door de dicke duy-
sterheydt / van dat roockende helle-gat; te
versmooren in den afgrondt van dien gloedt
die altijdt is gloeyende / voor eeuwelijck ghe-
knaeght te worden van die hongherige wor-
men / sonder te sterven: sulcks dan te over-
peysen / en is anders niet dan een af-scheydt
te doen van alle onse sonden / ende alle vleesche-
lijcke aen-locksels te bedwinghen.
Aug. in speculo peccat. cap. 7. hom. 9.
Wel aen dan ghy aerme ellendighe sondi-
ghe siele / wilt voor u sien in die schrickelijcke
ure van de welcke wy hebben ghesproken. Als
ghy sult verscheyden uyt dese wereldt / ende
dat ghy sult daer henen gaen / terstondt sul-
len u by-wesen die dienaers / dat zijn / de
quaede gheesten / die helsche vervaerelijcke
monsters / als briesschende leeuwen / om den
vangh af te nemen / alsdan sullen bereet staen
die schrickelijcke pijn-bancken / die t'saemen-
woelinghen / dat ghesichte der duysterheydt
de ellenden der schrickelijckheden / ende de ver-
woestinghe; den anghst / de vreese / de benout-
heydt / ende de verstroyinghe / de walghe van
dat bitter aenschouwen / het bedwangh der
blijvinghe / den kercker der weenenden / daer
dat is de knersselinghe der tanden / daer dat
is de knaeghinghe der wormen / daer dat is
het ghekerrem der bedruckte / daer dat is de
droefheydt der versuchtende / daer dat de stem-
me der sondaers roepende ende segghende:
VVee vvee ons kinders van Eva! wat sal
dan helpen den roem van wetenschap / de op-
dracht ende de ydelheydt des wereldts / ende
de begeerte van alle aerdsche weerdicheydt!
Wel aen dan ghy aerme ellendighe sondi-
ghe siele / wilt voor u sien in die schrickelijcke
ure van de welcke wy hebben ghesproken. Als
ghy sult verscheyden uyt dese wereldt / ende
dat ghy sult daer henen gaen / terstondt sul-
len u by-wesen die dienaers / dat zijn / de
quaede gheesten / die helsche vervaerelijcke
monsters / als briesschende leeuwen / om den
vangh af te nemen / alsdan sullen bereet staen
die schrickelijcke pijn-bancken / die t'saemen-
woelinghen / dat ghesichte der duysterheydt
de ellenden der schrickelijckheden / ende de ver-
woestinghe; den anghst / de vreese / de benout-
heydt / ende de verstroyinghe / de walghe van
dat bitter aenschouwen / het bedwangh der
blijvinghe / den kercker der weenenden / daer
dat is de knersselinghe der tanden / daer dat
is de knaeghinghe der wormen / daer dat is
het ghekerrem der bedruckte / daer dat is de
droefheydt der versuchtende / daer dat de stem-
me der sondaers roepende ende segghende:
VVee vvee ons kinders van Eva! wat sal
dan helpen den roem van wetenschap / de op-
dracht ende de ydelheydt des wereldts / ende
de begeerte van alle aerdsche weerdicheydt!
Bern. li. medit. cap. 3.
Seght my / waer sullen dan wesen de lief-
hebbers des wereldts / die weynich tijdts te
voren met ons waeren? van de selve en is niet
over-bleven de worremen ende asschen. Over-
slaet eens metter herten wat sy nu zijn / ende
wat sy gheweest hebben? sy hebben menschen
gheweest ghelijck ghy / sy hebben ghe 'ten / ge-
dronckende ende vrolijck gheweest / sy hebben
goede daeghen ghehadt, ende op eenen oo-
ghen-blick zijn sy ghedaelt ter hellen.
Seght my / waer sullen dan wesen de lief-
hebbers des wereldts / die weynich tijdts te
voren met ons waeren? van de selve en is niet
over-bleven de worremen ende asschen. Over-
slaet eens metter herten wat sy nu zijn / ende
wat sy gheweest hebben? sy hebben menschen
gheweest ghelijck ghy / sy hebben ghe 'ten / ge-
dronckende ende vrolijck gheweest / sy hebben
goede daeghen ghehadt, ende op eenen oo-
ghen-blick zijn sy ghedaelt ter hellen.
Petrus Damianus ep. ad Blāc. cap. 30.
Iae de lichaemen in leckerheydt op-ghe-
voedt / zijn naer de doodt vuylder stinckende.
Iae de lichaemen in leckerheydt op-ghe-
voedt / zijn naer de doodt vuylder stinckende.
Nazian. de externi hominis vilitato.
Gheentijdts en heeft de doot oyt Koning willen spaeren
Sy is met Cræsus, siet / en Cyrus wegh-ghevaeren /
De menichte van wijn heeft u te neer-ghevelt
Die den Aerdt-bodem eens hadt onder u ghewelt /
De doodts-ghebeenten al elck anderen ghelijcken /
M'en kent daer onder een noch schaemelen noch rijcken:
Als Constantinus groot soo acht ick mijnen knecht
Sijn graf dat steeck ick uyt / dat kleyn is ende slecht.
En dit is hier ter aerd! Maer nu wie sal ghewaeghen
Van die verdoemde laes! die kommeren en plaeghen /
Den schroomelijcken brandt / den eeuwelijcken nacht
Den worrem die door-knaeght hun binnenste ghedacht.
Veel beter aerrem mensch en waert ghy niet gheboren /
Iae beter met een beest soudt ghy oock gaen verloren
Dan soo veel druck en smert te lijden op der aerdt
En dan noch achter nae te worden meer beswaert.
Och! waer ick in den buyck mijns moeders over-leden
'K en hadde soo veel drucks en smerte niet gheleden.
Gheentijdts en heeft de doot oyt Koning willen spaeren
Sy is met Cræsus, siet / en Cyrus wegh-ghevaeren /
De menichte van wijn heeft u te neer-ghevelt
Die den Aerdt-bodem eens hadt onder u ghewelt /
De doodts-ghebeenten al elck anderen ghelijcken /
M'en kent daer onder een noch schaemelen noch rijcken:
Als Constantinus groot soo acht ick mijnen knecht
Sijn graf dat steeck ick uyt / dat kleyn is ende slecht.
En dit is hier ter aerd! Maer nu wie sal ghewaeghen
Van die verdoemde laes! die kommeren en plaeghen /
Den schroomelijcken brandt / den eeuwelijcken nacht
Den worrem die door-knaeght hun binnenste ghedacht.
Veel beter aerrem mensch en waert ghy niet gheboren /
Iae beter met een beest soudt ghy oock gaen verloren
Dan soo veel druck en smert te lijden op der aerdt
En dan noch achter nae te worden meer beswaert.
Och! waer ick in den buyck mijns moeders over-leden
'K en hadde soo veel drucks en smerte niet gheleden.
Aug soliloq. cap 3.
Soo dan / mijne siele / weer ghy waeckt /
weer ghy slaept / laet altijdt klincken in uwe
ooren dat schroomelijck trompet: Staet op /
ghy doode, komt ten oordeele. O siele / dat
nimmermeer en gae uyt uwe ghedachten:
Gaet vermaledijde in dat eeuvvich vier:
Komt ghebenedijde ontfanght het rijcke.
O wat mach daer druckelijcker ende schric-
kelijcker bedacht worden / dan gaet/ ende wat
kander verheughelijcker worden uytgeleydt /
dan komt? Het zijn twee woorden / van de
welcke gheen en kan ghehoort worden ver-
vaerelijcker als het een / ende gheen verheu-
ghelijcker / als het ander.
Soo dan / mijne siele / weer ghy waeckt /
weer ghy slaept / laet altijdt klincken in uwe
ooren dat schroomelijck trompet: Staet op /
ghy doode, komt ten oordeele. O siele / dat
nimmermeer en gae uyt uwe ghedachten:
Gaet vermaledijde in dat eeuvvich vier:
Komt ghebenedijde ontfanght het rijcke.
O wat mach daer druckelijcker ende schric-
kelijcker bedacht worden / dan gaet/ ende wat
kander verheughelijcker worden uytgeleydt /
dan komt? Het zijn twee woorden / van de
welcke gheen en kan ghehoort worden ver-
vaerelijcker als het een / ende gheen verheu-
ghelijcker / als het ander.
Sources and parallels
-
Compare Quarles, Emblems, divine and moral, embl. 3.14
-
Same pictura and motto: Hugo, Pia desideria, bk/embl. 1/14
References, across this site, to this page:
- De Ziel betracht den Schepper uyt de Schepselen [3] (in: Jan Luyken, Jesus en de ziel (1685))