Jacob Cats, Sinne- en minnebeelden (1627)
Table of contents ↑Odit amor medicum. [36]
Die bluscht mijn vlam, dien word' ick gram.
Wanneer de smit het stael gaet in het water steken
Om door het koele nat den brant te mogen breken,
Siet wat een wonder ding! het maect een groot gerucht,
Het schijnt of dattet kijft, of immers dattet sucht.
Moet niet de minne-brant een seltsaem plaghe wesen!
Hoe seer de minnaer klaeght, hy vreest te zijn genesen;
'T is dwaesheyt hier een vrient te trecken uytte pijn,
De siecke schout behulp, en wil ellendigh zijn.
Om door het koele nat den brant te mogen breken,
Siet wat een wonder ding! het maect een groot gerucht,
Het schijnt of dattet kijft, of immers dattet sucht.
Moet niet de minne-brant een seltsaem plaghe wesen!
Hoe seer de minnaer klaeght, hy vreest te zijn genesen;
'T is dwaesheyt hier een vrient te trecken uytte pijn,
De siecke schout behulp, en wil ellendigh zijn.
Odit amor medicum.
Ferrea massa rubens, furvis educta caminis
Quam faber in tepidam forcipe mergit aquam,
Sibilat, & totas implet stridoribus aedes;
Hoc indignari, vel gemuisse voces.
Omnis amans rapidis uri sibi pectora flammis
Et gemit, & dominae saepe recantat idem:
Hunc aliquis sanare velit, subit ira: quid hoc est?
Infoelix medicam respuit aeger opem.
Quam faber in tepidam forcipe mergit aquam,
Sibilat, & totas implet stridoribus aedes;
Hoc indignari, vel gemuisse voces.
Omnis amans rapidis uri sibi pectora flammis
Et gemit, & dominae saepe recantat idem:
Hunc aliquis sanare velit, subit ira: quid hoc est?
Infoelix medicam respuit aeger opem.
When as the smith colde water casts upon the iron hott,
Intendinge for to pacifie that heate which late it gott:
It sizzes, smoakes, it grynes, and makes a wondrouse noyse to heare,
As discontent it chydes, or braules, and angry doth appeare.
Of burninge love doe some complayne, and yet refuse wee see.
Out of such burninge to be brought, least cured they should bee.
Yea though such doctors might be founde, that loves tourment could free,
They rather would in paynes abyde, then eased for to bee.
Intendinge for to pacifie that heate which late it gott:
It sizzes, smoakes, it grynes, and makes a wondrouse noyse to heare,
As discontent it chydes, or braules, and angry doth appeare.
Of burninge love doe some complayne, and yet refuse wee see.
Out of such burninge to be brought, least cured they should bee.
Yea though such doctors might be founde, that loves tourment could free,
They rather would in paynes abyde, then eased for to bee.
't Zijn stercke beenen, die weelde draghen.
Wanneer het yser gloeyt te midden inde kolen,
Bevochten vande vlam, en in het vyer verholen,
Dan buyght het als een was, maer raecktet in het nat,
Strax heeftet wederom sijn harden aert ghevat.
Hoe dwee is ons de ziel wanneer ghewisse slaghen
Ons treffen aen den gheest, of inde leden plaghen!
Wy leven nae de tucht soo langh de roede slaet,
De mensch is alderbest wanneert hem qualick gaet.
Bevochten vande vlam, en in het vyer verholen,
Dan buyght het als een was, maer raecktet in het nat,
Strax heeftet wederom sijn harden aert ghevat.
Hoe dwee is ons de ziel wanneer ghewisse slaghen
Ons treffen aen den gheest, of inde leden plaghen!
Wy leven nae de tucht soo langh de roede slaet,
De mensch is alderbest wanneert hem qualick gaet.
Superba foelicitas.
Sunt humiles animi rebus plerumque sub arctis,
Et rigidos mores fata sinistra fugant:
Res ut laeta redit, mens ebria surgit in altum:
Optima sors homini pessima corda facit.
Anne vides? chalybs mitescit in igne metallum,
Dum fornax rapidis follibus acta gemit:
At faber hunc tollatque foco, mergatque sub undas;
Maior erit subito, quam fuit ante, rigor.
Et rigidos mores fata sinistra fugant:
Res ut laeta redit, mens ebria surgit in altum:
Optima sors homini pessima corda facit.
Anne vides? chalybs mitescit in igne metallum,
Dum fornax rapidis follibus acta gemit:
At faber hunc tollatque foco, mergatque sub undas;
Maior erit subito, quam fuit ante, rigor.
SUPERBA FOELICITAS.
Qui necessitate magis, quam voluntate ad vitae temperantiam accedunt, quoties nihil est quod prohibeat, relabuntur ad ingenium
(ait Halicar.) eaque genuina humanae naturae descriptio est: nam sane bona opera, ait Agathocles, ita demum necessitate cogente
degustamus, quamdiu metus premit; & contra, ex sententia Iosephi, solet insolentia fere crescere rebus quietis. Vidimus pueros,
dum saevit tempestas, sub arbores confugere, ibique quiete sese continere; serenitate vero subsecuta aufugientes, ramos arborum
per lasciviam avellere: ita & nobis rebus afflictis ad Deum perfugium est, vitia devovemus, vitae sanctimoniam praeferimus:
at vix dum afflictio desaevit, lascivimus ingrati in Deum, imo & iniuriosi verissimumque fit illud Poetae,
Rarae fumant foelicibus arae
De ghene die meer door noot, als door wille een matich leven ter handt trecken,
soo haest de dwangh wech is, gaen weder den ouden karre-pat in,
(seyt Halicar.)
sulcx is de rechte afbeeldinghe vanden aert der menschen: want, ghelijck Agathocles
seydt, wy doen soo langhe wel,
als wy in ancxt zijn; en in teghendeel van dien soo de saecken weder beginnen wel te gaen, terstont weyckt de dertelheyt
weder uyt.
De kinderen ter wijlen het onweer raest, loopen onder de boomen schuylen, ende onthouden hun daer
in stillicheydt: maer soo haest alst moy weder werdt, scheurense de tacken van de boomen af, en loopen daer henen.
De mensch plach
in tegenspoet sijn toevlucht tot Godt te nemen, 'thooft te laten hangen, als een biese:
maar soo haest alst hem beter gaet, het hooft inde windt te steecken, ende als voren sijn oude ganghen te gaen. 'tIs
midtsdien
waer 'tghene den Poët
seydt:
Soo lang de mensch is fray en kloeck,
Soo leyt de Gods-dienst in den hoeck;
Maer alsmen valt in teghenspoet,
Dan heeftmen God als by den voet.
Ist dat ghylieden de kastydinghe verdraeght, God sal u als kinderen aengaen, maer ist dat ghylieden sonder kastydinghe zijt,
so zijt ghy dan bastaerden ende niet kinderen.
Als 'tyser leyt en gloeyt te midden inde kolen,
Men siet, men hoortet niet, het isser in verholen;
Maer so het yemant lescht, dan schijntet dat het klaeght,
En dat het eenigh leet, oock inde vreughde, draeght.
Als God de sijne straft, sy duycken ende swijghen,
Maer voorspoet in het vleesch die doet hun vreese krijgen;
Sy houden gantsch verdacht des werelts loosen schijn,
Ey laet, o God, mijn deel niet inde werelt zijn!
Men siet, men hoortet niet, het isser in verholen;
Maer so het yemant lescht, dan schijntet dat het klaeght,
En dat het eenigh leet, oock inde vreughde, draeght.
Als God de sijne straft, sy duycken ende swijghen,
Maer voorspoet in het vleesch die doet hun vreese krijgen;
Sy houden gantsch verdacht des werelts loosen schijn,
Ey laet, o God, mijn deel niet inde werelt zijn!
In laetis gemit.
Ingemit, in tepidis ferrum dum mergitur undis,
In flamma, rapido dum calet igne, silet.
Mens pia divinas, sine murmure, sustinet iras,
Quodque gemat, coeli si cadat aestus, habet.
Ergo dolens, suspecta mihi mea gaudia, dicit;
Quid? mea sancte Parens, portio mundus erit?
Absit; & hic potius fremat orbis, & orcus, & aether;
Dum mihi des alio gaudia vera loco.
In flamma, rapido dum calet igne, silet.
Mens pia divinas, sine murmure, sustinet iras,
Quodque gemat, coeli si cadat aestus, habet.
Ergo dolens, suspecta mihi mea gaudia, dicit;
Quid? mea sancte Parens, portio mundus erit?
Absit; & hic potius fremat orbis, & orcus, & aether;
Dum mihi des alio gaudia vera loco.
GAL. 6. 14.
Ia ne m'adviene que je me glorifie si non en la croix de nostre Seigneur Iesus Christ, par lequel le monde m'est crucifié, & moy au monde.
Ia ne m'adviene que je me glorifie si non en la croix de nostre Seigneur Iesus Christ, par lequel le monde m'est crucifié, & moy au monde.
GREGOR. IN MORAL.
Sancti viri cum sibi suppetere prospera huius mundi conspiciunt, pavida suspicione turbantur: timent enim, ne hic laborum suorum fructus recipiant: nec timent quod divina iustitia latens in iis vulnus aspiciat, & exterioribus eos vulneribus curans, ab intimis repellat.
Sancti viri cum sibi suppetere prospera huius mundi conspiciunt, pavida suspicione turbantur: timent enim, ne hic laborum suorum fructus recipiant: nec timent quod divina iustitia latens in iis vulnus aspiciat, & exterioribus eos vulneribus curans, ab intimis repellat.
IN LAETIS, GEMIT.
Suspecta est fidelibus, nec immerito, huius saeculi foelicitas: didicerunt enim Deum ita nobiscum plerumque agere, ut cum
aegris medici; ii, malo iam inveterato ac incurabili, ad exitium aegrotos vergere dum considerant, omnia iisdem, in quae appetitus
rapitur, dari permittunt; aliis contra, quibus iam melioris valitudinis spes affulgere coepit, succos amaros propinant, anxia
victus ratione coercent, imo & (morbo interdum id exigente) urunt, ac secant. Deus quos servatos vult, hos stricte habet,
reliquis ut lasciviant, permittit.
Pueris inter sese depugnantibus, si alterum a superveniente aliquo plagis excipi, alterum impunem dimitti videmus, castigantem
vapulantis patrem esse optima illatione concludimus. Quem Dominus diligit (inquit sapiens) hunc corripit ac castigat, & quasi
pater in filio complacet sibi, Proverb. 3. 12.
'Tgheluck en voorspoet deses werelts wert
niet sonder redenen verdacht ghehouden by de godtsalighe: want ten is hun niet onbekent dat Godt de Heere met ons
ghemeenlijck also placht
te handelen als de medecijnen
mette siecken doen, de welcke, oordeelende de sieckte ongheneselijck, en siende dat het met den siecken wel haest
mochte gedaen zijn, laten opentlicken toe datmen den selven al
te eten ende te drincken gheve daer hy eenichsins treck ofte lust toe heeft: aen andere daerenteghens, aen welcker
ghesontheyt sy nu meynen wat gewonnen te hebben, gheven sy bittere en walghelijcke drancken in, schrijven hun scherpe
eetreghels voor, ja vliemense
en schroyense
somwylen, als de sieckte sulcx vereyscht. Godt plachse t'onder te houden
die hy behouden wil, die andere laet hy int wilde buyten den bocht
springen. Soo wanneerder kinderen onderlinghe pluyckhayren,
indien wy sien datter yemand vande omstanders eenen jongen uytkipt,
ende den selven berispt, ofte met slaghen kastijt, sonder sick
den anderen aen te trecken, wy oordeelen terstont met seer goet besluyt, dat den ghenen die slaet den vader, die gheslaghen
werdt, des selfs sone moet wesen.
Wie den Heere lief heeft (seyt Salomon)
die straft hy, ende heeft een welbehagen aen hem, als een vader aen sijnen sone. Prov. 3. 12.
Sources and parallels
-
De Harduyn, Roose-mond, HL. 97/XVI
-
Dene, Fabulen, HL. 34/35
-
Vondel, Vorstelijke warande, HL. XXI
-
Visscher, Sinnepoppen [web], bk/embl. III/14
-
Visscher, Sinnepoppen [web], bk/embl. III/43
-
Odit amor medicum. [35] (in: Jacob Cats, Proteus (1618))
[Compare
]
References, across this site, to this page:
- Odit amor medicum. [35] (in: Jacob Cats, Proteus (1618))