Hermannus Hugo, Pia desideria (1624)
Table of contents ↑Sub umbrâ illius, quem desideraveram, sedi [29]
FOrs iter ignotas longum meditabar in oras,
Et bona iam cœptæpars erat acta viæ.
Vtque solet lassus metam spectare viator,
Credebam spatijs pauca deesse meis.
Vt cœpi reliquos metiri prouida passus,
Maius erat medio, quod superabat, iter.
Hei mihi! tum refugæ ce ciderunt corpore vires,
Totque, nimis durus, millia visa labor.
Ergo oculos cœlo miserâ cum voce tetendi,
Ferret an hinc aliquis, voce vocatus, opem?
Et mihi, quis, dixi, dabit hisce sub æstibus vmbram?
Solis ab infesto verberor igne caput.
Aspice, sub plantis quàm ferueat arida tellus,
Siccaque semustos vrat arena pedes.
O nemora! ô riguæ, frondosa cacumina, syluæ!
O latebræ! ô fontes! arboreæque domus!
O vtinam, virides pandat mihi populus alas,
Aut caput hoc, mali fronde comante tegar!
Audijt ille meas solitus lenire querelas,
Cuius erat toties vmbrâ petitâ mihi.
Et scio, quò properas, scio, quas, ait, arripis oras;
Et scio, quam toties Numina, poscis opem:
Cœlestis Solymæ longinquam tendis in vrbem,
Quamque agis in terris, huc tibi, vita, via est.
Iamque grauat longite tanta molestia cursus,
Et cuperes Mali fronde virente tegi.
Ecce tuis venio sperata laboribus vmbra,
Quamque voues, placido tegmine, Malusero.
Aspicis hærentes funestâ ex arbore palmas,
Quosque fodit geminos cuspis acuta pedes?
Aspicis innumero laniatum vulnere corpus?
Aspicis? heu vix est corporis vmbra mei.
Hæc tibi quæsit am fessæ dabit vmbra quietem,
Portus & in duris, hæc tibi malus, erit.
Dixerat, & vires subitò rediêre iacenti,
Tantaloquente Deo, visque vigorque fuit.
Tuns ego suspiciens, in sponsum lumina fixi:
Hei mihi, suspensus de Cruce sponsus erat!
Et qualis, sponse, inquam, hæc est, quā tristis imago?
Hæccîne erit capiti Malus aprica meo?
Hac ego sanguineâ languens residebo sub vmbrâ?
Tu, crucis infamem perpetiêre necem?
O mala Malus! & infelix, quæ te manus vmquam
Fixit bumo! manus hæc, cæde cruenta fuit.
Attamen hæc lætos malus iacit arduaramos,
Vtque cubem, placidos vmbra dat apta toros;
Vmbra dat apta toros, sed non tamen apta sopori:
Ah! magis hæ lacrymas, Malus & vmbra petunt.
O bona Malus! & ô felix, quæ te manus vmquam
Fixit humo! manus hæc viuere digna fuit.
Iam video, cui te similem, mi sponse, vocabo;
Sæpè mihi vmbriferæ munere functe domus.
Qualis onusta rubris latè sua brachia pomis
Spargit, & apta siti munera Malus habet;
Exsuperatque suas, numerosâ fruge sorores,
Vna nemus lassis, hospitibusque penus:
Talis es æstiuis mihi, sponse, caloribus vmbrâ;
Lymphaque dum sitio, dum fameoque, cibus.
O quoties ego te! quoties, mi sponse, vocaui,
Vt semel illa meum conderet vmbra caput!
Hic ego, si liceat, dixi, gemebunda sedebo;
Vt sedet amisso mœsta columba viro.
Et modò purpurei concreto sanguine crines,
Et modò materies, labra, doloris erunt.
Nunc oculi ante oculos, nunc frons, nunc pendula ceruix,
Rubraque concreti sanguinis imbre coma.
O quoties latus hoc, lacrymansque, gemensque videbo!
Ne videam, lacrymis impediarque meis!
Multa tamen dabit hoc vnū mihi vulnera, vulnus,
Saucia dum geminos labar ad vsque pedes.
Tuncque iterum amplexu lignum lacrymabile stringens,
Subscribam hæc plantis verba suprema tuis:
En duo qui caussam præbent sibi mortis, Amantes;
Hanc Dolor haurit aquis, hunc Amor igne cremat.
Et bona iam cœptæpars erat acta viæ.
Vtque solet lassus metam spectare viator,
Credebam spatijs pauca deesse meis.
Vt cœpi reliquos metiri prouida passus,
Maius erat medio, quod superabat, iter.
Hei mihi! tum refugæ ce ciderunt corpore vires,
Totque, nimis durus, millia visa labor.
Ergo oculos cœlo miserâ cum voce tetendi,
Ferret an hinc aliquis, voce vocatus, opem?
Et mihi, quis, dixi, dabit hisce sub æstibus vmbram?
Solis ab infesto verberor igne caput.
Aspice, sub plantis quàm ferueat arida tellus,
Siccaque semustos vrat arena pedes.
O nemora! ô riguæ, frondosa cacumina, syluæ!
O latebræ! ô fontes! arboreæque domus!
O vtinam, virides pandat mihi populus alas,
Aut caput hoc, mali fronde comante tegar!
Audijt ille meas solitus lenire querelas,
Cuius erat toties vmbrâ petitâ mihi.
Et scio, quò properas, scio, quas, ait, arripis oras;
Et scio, quam toties Numina, poscis opem:
Cœlestis Solymæ longinquam tendis in vrbem,
Quamque agis in terris, huc tibi, vita, via est.
Iamque grauat longite tanta molestia cursus,
Et cuperes Mali fronde virente tegi.
Ecce tuis venio sperata laboribus vmbra,
Quamque voues, placido tegmine, Malusero.
Aspicis hærentes funestâ ex arbore palmas,
Quosque fodit geminos cuspis acuta pedes?
Aspicis innumero laniatum vulnere corpus?
Aspicis? heu vix est corporis vmbra mei.
Hæc tibi quæsit am fessæ dabit vmbra quietem,
Portus & in duris, hæc tibi malus, erit.
Dixerat, & vires subitò rediêre iacenti,
Tantaloquente Deo, visque vigorque fuit.
Tuns ego suspiciens, in sponsum lumina fixi:
Hei mihi, suspensus de Cruce sponsus erat!
Et qualis, sponse, inquam, hæc est, quā tristis imago?
Hæccîne erit capiti Malus aprica meo?
Hac ego sanguineâ languens residebo sub vmbrâ?
Tu, crucis infamem perpetiêre necem?
O mala Malus! & infelix, quæ te manus vmquam
Fixit bumo! manus hæc, cæde cruenta fuit.
Attamen hæc lætos malus iacit arduaramos,
Vtque cubem, placidos vmbra dat apta toros;
Vmbra dat apta toros, sed non tamen apta sopori:
Ah! magis hæ lacrymas, Malus & vmbra petunt.
O bona Malus! & ô felix, quæ te manus vmquam
Fixit humo! manus hæc viuere digna fuit.
Iam video, cui te similem, mi sponse, vocabo;
Sæpè mihi vmbriferæ munere functe domus.
Qualis onusta rubris latè sua brachia pomis
Spargit, & apta siti munera Malus habet;
Exsuperatque suas, numerosâ fruge sorores,
Vna nemus lassis, hospitibusque penus:
Talis es æstiuis mihi, sponse, caloribus vmbrâ;
Lymphaque dum sitio, dum fameoque, cibus.
O quoties ego te! quoties, mi sponse, vocaui,
Vt semel illa meum conderet vmbra caput!
Hic ego, si liceat, dixi, gemebunda sedebo;
Vt sedet amisso mœsta columba viro.
Et modò purpurei concreto sanguine crines,
Et modò materies, labra, doloris erunt.
Nunc oculi ante oculos, nunc frons, nunc pendula ceruix,
Rubraque concreti sanguinis imbre coma.
O quoties latus hoc, lacrymansque, gemensque videbo!
Ne videam, lacrymis impediarque meis!
Multa tamen dabit hoc vnū mihi vulnera, vulnus,
Saucia dum geminos labar ad vsque pedes.
Tuncque iterum amplexu lignum lacrymabile stringens,
Subscribam hæc plantis verba suprema tuis:
En duo qui caussam præbent sibi mortis, Amantes;
Hanc Dolor haurit aquis, hunc Amor igne cremat.
Orig. ibid.
Sicut [namque] arbor meli inter reliqua
ligna syluæ, sic est sponsus inter reliquos fi-
lios, habens fructum, qui non solùm sapore
omnes, sed & odore præcellat; & duos ani-
mæ sensus: id est gustum & odoratum refi-
ciat: diuersis namque copijs mensam suam
nobis præparat sapientia, in quâ non solùm
panem vitæ apponit, sed immolat carnes ver-
bi; & non solùm miscet in cratere suo vi-
num, sed & mela adhibet odorata & dulcia,
quæ non tantùm in ore & labijs suauitatem
reddant, sed & interioribus tradita faucibus
dulcedinem seruent.
Sicut [namque] arbor meli inter reliqua
ligna syluæ, sic est sponsus inter reliquos fi-
lios, habens fructum, qui non solùm sapore
omnes, sed & odore præcellat; & duos ani-
mæ sensus: id est gustum & odoratum refi-
ciat: diuersis namque copijs mensam suam
nobis præparat sapientia, in quâ non solùm
panem vitæ apponit, sed immolat carnes ver-
bi; & non solùm miscet in cratere suo vi-
num, sed & mela adhibet odorata & dulcia,
quæ non tantùm in ore & labijs suauitatem
reddant, sed & interioribus tradita faucibus
dulcedinem seruent.
Nyss. in orat. 4. in Cāt.
Is enim qui in syluâ naturæ nostræ ob
suam erga genus humanum beneuolentiam
germinauit, eo ipso quod carnis ac sanguinis
particeps factus est, quasi malum quoddam
existit. Nam in hoc fructu videre est quid-
dam, quod cum vtroque, nimirum, carne ac
sanguine, similitudinem aliquam habeat:
etenim ratione coloris subalbi; carni quod
proprium est imitatur; rubedinis specie, cog-
natio quasi quædam cum sanguinis natura
indicatur.
Is enim qui in syluâ naturæ nostræ ob
suam erga genus humanum beneuolentiam
germinauit, eo ipso quod carnis ac sanguinis
particeps factus est, quasi malum quoddam
existit. Nam in hoc fructu videre est quid-
dam, quod cum vtroque, nimirum, carne ac
sanguine, similitudinem aliquam habeat:
etenim ratione coloris subalbi; carni quod
proprium est imitatur; rubedinis specie, cog-
natio quasi quædam cum sanguinis natura
indicatur.
Bern. ser. 48. in Cāt.
Meritò ergo eius desiderauerat vmbram,
de quo & refrigerium esset & refectionē pa-
riter acceptura. Nam cætera quidem syluarū
ligna etsi vmbram solatij habent, sed nō vitæ
refectionem, non fructus perpetuos salutis;
vnus estenim vitæ auctor, vnus mediator
Dei & hominum homo Christvs Iesvs ,
qui dicit spōsæ suæ: Salus tua ego sum. Propter-
ea ergo Christi potissimùm desiderauerat
vmbram; quòd solus sit, qui non solùm ab
æstu refrigerat vitiorum, sed & replet dele-
ctatione virtutum. Sub vmbrâ eius quem deside-
rauer am sedi. vmbra eius, caro eius.
Meritò ergo eius desiderauerat vmbram,
de quo & refrigerium esset & refectionē pa-
riter acceptura. Nam cætera quidem syluarū
ligna etsi vmbram solatij habent, sed nō vitæ
refectionem, non fructus perpetuos salutis;
vnus estenim vitæ auctor, vnus mediator
Dei & hominum homo Christvs Iesvs ,
qui dicit spōsæ suæ: Salus tua ego sum. Propter-
ea ergo Christi potissimùm desiderauerat
vmbram; quòd solus sit, qui non solùm ab
æstu refrigerat vitiorum, sed & replet dele-
ctatione virtutum. Sub vmbrâ eius quem deside-
rauer am sedi. vmbra eius, caro eius.
Ambr. in psal. 118. Octon. 5.
Christvs ergo affixus ad lignum, sicut
malum pendens in arbore, bonū odorem mun-
danæ fundebat redemptionis; quæ peccati
grauem detersit fœtorem & vnguentum po-
tus vitalis effudit. Tamquam malum, inquit,
in lignis syluæ, ita consobrinus meus in medio filio-
rum. In vmbrâ eius concupiui & sedi. Bona vm-
bra, quæ nos ab iniquitatis sole defendit, &
fructus eius dulcis in faucibus meis. Qui fru-
ctus eius dulcis, nisi prædicatio Dominicæ
passionis?
Christvs ergo affixus ad lignum, sicut
malum pendens in arbore, bonū odorem mun-
danæ fundebat redemptionis; quæ peccati
grauem detersit fœtorem & vnguentum po-
tus vitalis effudit. Tamquam malum, inquit,
in lignis syluæ, ita consobrinus meus in medio filio-
rum. In vmbrâ eius concupiui & sedi. Bona vm-
bra, quæ nos ab iniquitatis sole defendit, &
fructus eius dulcis in faucibus meis. Qui fru-
ctus eius dulcis, nisi prædicatio Dominicæ
passionis?
Ambr. in psal. 118. Octon. 3.
Nathanaël sub arbore fici videtur; Dauid, in
vmbrâ alarum Domini Iesv sperare se dicit;
Zacchæus in arborē sicomori ascēdit, vt Chri -
stvm videret. Nobis quoque expandit ma-
nus suas Iesvs , vt totum mundum obūbra-
ret. quomodo non sumus in vmbrâ, qui Cru-
cis eius protegimur velamento? quomodo
non sumus in vmbrâ, quos crucifixus à ma-
lignitate sæculi, & corporis ardore de-
fendit.
Nathanaël sub arbore fici videtur; Dauid, in
vmbrâ alarum Domini Iesv sperare se dicit;
Zacchæus in arborē sicomori ascēdit, vt Chri -
stvm videret. Nobis quoque expandit ma-
nus suas Iesvs , vt totum mundum obūbra-
ret. quomodo non sumus in vmbrâ, qui Cru-
cis eius protegimur velamento? quomodo
non sumus in vmbrâ, quos crucifixus à ma-
lignitate sæculi, & corporis ardore de-
fendit.
Idem ibid. Oct. 4.
Hâc vmbrâ Dauid protegi se postulabat, ne
eum per diem Sol vreret vel luna per noctem. Hanc
vmbram spiritalis ministrat gratia, torrida sæ-
culi huius, & mundi æstiua fugientibus. In
hâc ergo requiescamus vmbrâ, peccatorum
nostrorum æstibus fatigati; si quos ad-
ussit libido, hos Domini Crux refrigeret,
in quâ se reclinauit, vt nostra delicta susci-
peret.
Hâc vmbrâ Dauid protegi se postulabat, ne
eum per diem Sol vreret vel luna per noctem. Hanc
vmbram spiritalis ministrat gratia, torrida sæ-
culi huius, & mundi æstiua fugientibus. In
hâc ergo requiescamus vmbrâ, peccatorum
nostrorum æstibus fatigati; si quos ad-
ussit libido, hos Domini Crux refrigeret,
in quâ se reclinauit, vt nostra delicta susci-
peret.
Honor. apud Delr. in c. 2. Cāt.
Vmbra fit ex corpore & luce, & est itine-
rantium refrigerium ab æstu, & protectio à
tēpestate. Arbor vitæ scilicet malus, est sancta Crux: fructus eius, Christus; vmbra, tutela vel
refrigerium humani generis, quod graui o-
nere peccatorum per æstum concupiscentiæ
premebatur.
Vmbra fit ex corpore & luce, & est itine-
rantium refrigerium ab æstu, & protectio à
tēpestate. Arbor vitæ scilicet malus, est sancta Crux: fructus eius, Christus; vmbra, tutela vel
refrigerium humani generis, quod graui o-
nere peccatorum per æstum concupiscentiæ
premebatur.
Greg. in c. 2. Cant.
Vmbra Christi[siquidem]omnem tenta-
tionum feruorem temperat, & dum aura suæ
inspirationis suauiter mentem tangit, quic-
quid noxij caloris sustinebat, expellit, & quā
iam forsitan nimius vitiorum æstus marci-
dam fecerat, vmbrâ sancti Spiritus, prote-
gens recreat, vt dum in eius inspiratione se-
dens pausat, vires colligat, quibus ad æter-
nam vitam robustiùs currat.
Vmbra Christi[siquidem]omnem tenta-
tionum feruorem temperat, & dum aura suæ
inspirationis suauiter mentem tangit, quic-
quid noxij caloris sustinebat, expellit, & quā
iam forsitan nimius vitiorum æstus marci-
dam fecerat, vmbrâ sancti Spiritus, prote-
gens recreat, vt dum in eius inspiratione se-
dens pausat, vires colligat, quibus ad æter-
nam vitam robustiùs currat.
Greg. lib. 33. mor. c. 3. in c. 40. Iob
Per vmbram ex supernâ protectione refri-
gerium cordis exprimitur. Sicut sponsa in
Canticis Cant. aduentum sponsi præstola-
ta prænunciat, dicens: Sub vmbrâ illius quem
desider aueram sedi, ac si dicat: ab æstu carna-
lium desideriorum, sub aduentus illius pro-
tectione requieui.
Per vmbram ex supernâ protectione refri-
gerium cordis exprimitur. Sicut sponsa in
Canticis Cant. aduentum sponsi præstola-
ta prænunciat, dicens: Sub vmbrâ illius quem
desider aueram sedi, ac si dicat: ab æstu carna-
lium desideriorum, sub aduentus illius pro-
tectione requieui.
Honor. apud Delr. cap. 2.
Nónne meritò sub arboris huius vmbrâ
sedit genus humanum, quod per esum lig-
ni scientiæ boni & mali paradysum amise-
rat? graue onus peccatorum in æstu vitio-
rum portabat, quod deorsum in præcipi-
tium tormentotum trahebat, & ideò ad
arborem vitæ Iesvm Christvm festinabat.
Nónne meritò sub arboris huius vmbrâ
sedit genus humanum, quod per esum lig-
ni scientiæ boni & mali paradysum amise-
rat? graue onus peccatorum in æstu vitio-
rum portabat, quod deorsum in præcipi-
tium tormentotum trahebat, & ideò ad
arborem vitæ Iesvm Christvm festinabat.
Origen hom. 3. in Cāt.
Apostolus dicit: legem, vmbram habere
futurorum bonorum, & omnem veterem
culturam vmbram & exemplar pronunciat
esse cœlestium. Nos autem alieni sumus ab
vmbrâ eorum quoniam non sumus sub le-
ge, sed sub gratiâ, sed quamuis non simus sub
vmbrâ illâ, sumus tamē sub vmbrâ meliore;
in vmbrâ enim Christi viuimus inter
gentes.
Apostolus dicit: legem, vmbram habere
futurorum bonorum, & omnem veterem
culturam vmbram & exemplar pronunciat
esse cœlestium. Nos autem alieni sumus ab
vmbrâ eorum quoniam non sumus sub le-
ge, sed sub gratiâ, sed quamuis non simus sub
vmbrâ illâ, sumus tamē sub vmbrâ meliore;
in vmbrâ enim Christi viuimus inter
gentes.
Ibid.
Et meritò sponsa sub meli vmbrâ se-
dere concupiscit, sine dubio, vt vitæ, quæ
est in eius vmbrâ, particeps fiat, videtur
omnis [quoque] anima, donec in præsen-
ti vitâ est, vmbram habere necessariam, pro-
pterillum, credo, ardorem Solis, qui cùm
exortus fuerit, continuò semen, quod non
altâ radice demersum est, arescit & depe-
rit.
Et meritò sponsa sub meli vmbrâ se-
dere concupiscit, sine dubio, vt vitæ, quæ
est in eius vmbrâ, particeps fiat, videtur
omnis [quoque] anima, donec in præsen-
ti vitâ est, vmbram habere necessariam, pro-
pterillum, credo, ardorem Solis, qui cùm
exortus fuerit, continuò semen, quod non
altâ radice demersum est, arescit & depe-
rit.
Bernar. ser. 58. in Cāt.
Sed fortasse felicius aliquid ista exper-
tam se gloriatur in eo quod se in vmbrâ di-
cit non (vt Propheta) viuere, sed sedisse:
sedere enim quiescere est. Plus autem est
quiescere in vmbrâ quàm viuere, sicut viue-
re plus est quàm tantummodò esse in eâ.
Igitur quod est commune multorum, Pro-
pheta assumens sibi; in vmbrâ eius viuimus,
inquit: sponsa verò, habens prærogati-
uam, etiam quod sub eâ singulariter sede-
rit gloriatur. vbi itaque nos cum labore vi-
uimus, qui conscij peccatorum sub timore
seruimus, ibi hæc deuota & amans suaui-
ter requiescit. Denique timor pœnam ha-
bet, amor suauitatem, vnde ait; Et fructus
eius dulcis gutturi meo; gustum contemplatio-
nis significans, quem obtinuerat/per amo-
rem suauiter subleuata. Ast istud, in vmbrâ,
quia, per speculum & in ænigmate, erit cùm de-
clinauerint vmbræ crescente lumine, imò pe-
nitùs disparuerint, & subintrabit sicut per-
spicua ita & perpetua visio, eritque non mo-
dò suauitas gutturi, sed & satietas ventri, sine
fastidio tamen: sub vmbrâ eius quem desidera-
ueram sedi, & fructus eius dulcis gutturi meo.
Sed fortasse felicius aliquid ista exper-
tam se gloriatur in eo quod se in vmbrâ di-
cit non (vt Propheta) viuere, sed sedisse:
sedere enim quiescere est. Plus autem est
quiescere in vmbrâ quàm viuere, sicut viue-
re plus est quàm tantummodò esse in eâ.
Igitur quod est commune multorum, Pro-
pheta assumens sibi; in vmbrâ eius viuimus,
inquit: sponsa verò, habens prærogati-
uam, etiam quod sub eâ singulariter sede-
rit gloriatur. vbi itaque nos cum labore vi-
uimus, qui conscij peccatorum sub timore
seruimus, ibi hæc deuota & amans suaui-
ter requiescit. Denique timor pœnam ha-
bet, amor suauitatem, vnde ait; Et fructus
eius dulcis gutturi meo; gustum contemplatio-
nis significans, quem obtinuerat/per amo-
rem suauiter subleuata. Ast istud, in vmbrâ,
quia, per speculum & in ænigmate, erit cùm de-
clinauerint vmbræ crescente lumine, imò pe-
nitùs disparuerint, & subintrabit sicut per-
spicua ita & perpetua visio, eritque non mo-
dò suauitas gutturi, sed & satietas ventri, sine
fastidio tamen: sub vmbrâ eius quem desidera-
ueram sedi, & fructus eius dulcis gutturi meo.
Bonau. 2. part. stimul. cap. 8.
In te ergo, dulcissime Domine Iesv ,
quiescat mens nostra, & à te, nec ad modi-
cum separetur. Stultissimum quidem est, et-
iam nobilissimo & iucundissimo loco exire.
Quomodo audemus, nisi dulcissimum
sponsum inspicere, ne subtrahatur à nobis?
quid, quæso, nos mouet, aliud intueri? quo-
modo omnia non desipiunt & despiciun-
tur?
In te ergo, dulcissime Domine Iesv ,
quiescat mens nostra, & à te, nec ad modi-
cum separetur. Stultissimum quidem est, et-
iam nobilissimo & iucundissimo loco exire.
Quomodo audemus, nisi dulcissimum
sponsum inspicere, ne subtrahatur à nobis?
quid, quæso, nos mouet, aliud intueri? quo-
modo omnia non desipiunt & despiciun-
tur?
[blanco]
