Jacob Cats, Proteus (1618)
Table of contents ↑
[blanco]
[blanco]
[blanco]
[blanco]
[blanco]
[blanco]
[blanco]
[blanco]
[blanco]
IV. KINDER-SPEL GHEDUYT TOT SINNE-BEELDEN, ENDE LEERE DER ZEDEN.
prent van Van der Venne
KINDER-SPEL GHEDUYT TOT SINNE-BEELDEN,
ENDE LEERE DER ZEDEN.
Als ghy aensiet dit Kinder-spel, [1]
Gy lachter om, en doet seer wel;
Maer, lieve vrient, en mercje niet
Dat ghy u selfs hier med' in siet?
En datje, buyten u ghedacht,
U eyghen dwaesheyt med' belacht?
Al schijntet spel, het is een beelt [2]
Van al datm' in de werelt speelt;
Al 's menschen woelen, en gherel
Is jock, is geck, is kinder-spel.
Niet en hier opter aerd' en leeft,
Die niet sijn kintsche grepen heeft:
Wie kenter doch soo wysen man,
Die niet ghekoot heeft, nu off dan?
Nu laet uw' ooghen omme gaen,
U kinder-spel sal oock hier staen:
En om te grijpen recht den sin,
Wel aen, ick wil u leyden in.
't Kint dat daer op een stockjen sit, [3]
Hout, soo het meynt, 't peert by 't ghebit.
Veel meynen, door haer hooghen moet,
Sy rijden; en gaen maer te voet.
Den jonghen, die daer bobbels blaest, [4]
Let eens, hoe seer hy staet verbaest,
Om dat sijn spel coomt tot een val,
Alst wesen soud' op 't best van al.
Den bobbel, als die meest opswelt,
Berst dan, en valt als quijl op 't velt:
Die haest'lijck climt tot grooten staet,
Op 't hooghst' hy dickwils t'onder gaet.
Die daer hun voeten steken op, [5]
En staen op d'aerde metten kop,
Zijn wy, die van ons sin berooft,
In d'aerde wroeten met het hooft;
En gheven aen het hoochste goet,
Schier niet, als 't hol van onsen voet.
Het Coten-spel seyt oock al wat, [6]
Indien-ment naer behooren vat.
De coot aen niemant vreucht en gheeft,
Soo langhe-tijt den osse leeft;
Maer als den os sijn leven laet,
Dan wert de coot' een spel op straet.
Een carich mensch bewaert sijn goet,
Soo, dat het niemant goet en doet,
't Leyt als begraven in sijn schoot,
Maer 't gaeter anders naer sijn doot;
Want dat den spaerder groef in d'eert,
Dat wort dan ruyterlijck verteert.
De kinders die op stilten gaen, [7]
Dees zyn de menschen vol van waen,
Die gheerne thoonden hoogher schijn
Als sy wel inder waerheyt zyn.
Den huysraet van dit poppe-goet, [8]
Verheucht der meyskens sacht ghemoet,
Al is het best maer loot off eerd',
Sy achtent al van grooter weerd';
Smaect u een duyf als een patrys,
Eet ghy de grut soo lief als rys,
Streckt u een eent voor een capoen,
Wat hebdy met veel goets te doen?
Al ist ghering', 't gunt datmen heeft,
Die sich vernoucht in vreuchde leeft.
Als 't knechjen met den knicker schiet, [9]
Die liep, die blyft; die stont, die viet;
Als eenich prince, lant, off stadt,
Syn tyt van wel-stant heeft ghehadt,
Een ander coomter stooten aen,
En siet! dan ister me ghedaen.
Dat stont, verdwijnt uyt ons ghesicht,
En wert als uyt het spel ghelicht:
Aldus gaet alle dinck int ront,
Het rijst, dat lach; het valt, dat stont.
Let op de vliegher van papier, [10]
Gheresen tot den hemel schier,
Die, soo den ionghen lost de coordt,
Noch gaet gheduerich voort en voort.
Een die met eer-sucht is besmet,
Hoe hooch dat hy oock wert gheset,
Hy wil noch altyt verder gaen,
Syn hert wert noyt ghenoech ghedaen;
Het windrich hooft climt, draeyt, en went,
Tot dattet, 'k weet niet waer, belent.
Den top draeyt omme knap en vlug', [11]
Soo lang' de sweep cleeft aen zyn rug',
Maer nauw' en laet den gheessel off,
Hy leyt, ghelijck een block, int stoff;
Wy hebben God als by den voet,
Soo lang' wy zyn in teghen-spoet,
Maer als de roed' is vanden eers,
Dan hout de duyvel weer de keers.
Al is de muss' los vanden bant, [12]
Sy keert weer na de ionghens hant,
En dit al om een weynich aes;
Veel menschen zyn soo dom en dwaes,
Dats' om een schotel moes off cruyt,
Haer vryheyt geven als ten buyt.
Het coorde springhen leert den vont, [13]
Om wel te vatten tyt en stont,
Soo ghy cont springhen op de maet,
Niet al te vroech, niet al te laet,
Niet al te traech, niet al te snel,
Soo sydy meester van het spel.
Het kint dat mettet houpken speelt, [14]
Verthoont als van den tijt een beelt;
Den houp loopt om, door nat en drooch,
Dat onder was, dat ryst om hooch,
Dat boven was, valt weer beneen,
Soo gaen de snelle jaren heen.
Wanneer de Winter is gheent,
Dan coomt ons aen de soete Lent,
Den Somer volcht, en dan den Herft,
Tot dat den mensch ten lesten sterft.
Maer off den houp schijnt wel te gaen,
Den ionghen hout niet op van slaen.
Hoe wel den tijt ons heeft gheset,
Noch wil-men op een ander bedt.
Wanneer ghy siet de ieucht, die daer [15]
Den eenen voor den anderen naer,
By beurten op de bane glijt,
Dat is te segghen, elck zijn tijt ;
Den eenen coomt, den and'ren gaet,
Den eenen valt, den and'ren staet,
Den eenen daelt, den and'ren climt,
Als dees verbetert, dien verslimt.
Den ionghen, die daer spelen gaet, [16]
En hout een musken by een draet,
Wanneer de mus te hooghe schiet,
Roept over-luyt, bey! hoogher niet,
En schoon de mus haer stelt ter weer,
Hy rucktse met den draet ter neer,
Wat wil-men vlieghen verr' en hooch,
't Is dwaes en ydel ons ghepooch,
Al staet ons open zee en velt,
Een yder is sijn pael ghestelt,
En als ons lijntjen is ten end,
Dan ist om niet al watmen rent.
Nu 't is ghenoech, dies ick besluyt, [17]
Treckt, Leser, selfs wat goets hier uyt,
Soo sal niet al verloren gaen
Den tijt, die ghy hier hebt ghestaen;
Dan 't dunckt mischien u al te slecht,
Door kinders te zyn onder-recht;
Neen, neemt gheen dinghen soo verkeert,
Uit zotheyt men wel wysheyt leert.
De Kinder-spelen zijn wel eer,
By wyse lien ghebruyckt tot leer,
En Christus selfs heeft die niet wel,
In ernst ghebruyckt het kinder-spel? *
Dan op dat ick u niet belet, [18]
Gaet uwes weechs, en draecht wat met;
Acht niet te kints het Kinder-spel,
Maer denckt wat hoogher, en vaert wel . FINIS.
prent van Van der Venne
ENDE LEERE DER ZEDEN.
Als ghy aensiet dit Kinder-spel, [1]
Gy lachter om, en doet seer wel;
Maer, lieve vrient, en mercje niet
Dat ghy u selfs hier med' in siet?
En datje, buyten u ghedacht,
U eyghen dwaesheyt med' belacht?
Al schijntet spel, het is een beelt [2]
Van al datm' in de werelt speelt;
Al 's menschen woelen, en gherel
Is jock, is geck, is kinder-spel.
Niet en hier opter aerd' en leeft,
Die niet sijn kintsche grepen heeft:
Wie kenter doch soo wysen man,
Die niet ghekoot heeft, nu off dan?
Nu laet uw' ooghen omme gaen,
U kinder-spel sal oock hier staen:
En om te grijpen recht den sin,
Wel aen, ick wil u leyden in.
't Kint dat daer op een stockjen sit, [3]
Hout, soo het meynt, 't peert by 't ghebit.
Veel meynen, door haer hooghen moet,
Sy rijden; en gaen maer te voet.
Den jonghen, die daer bobbels blaest, [4]
Let eens, hoe seer hy staet verbaest,
Om dat sijn spel coomt tot een val,
Alst wesen soud' op 't best van al.
Den bobbel, als die meest opswelt,
Berst dan, en valt als quijl op 't velt:
Die haest'lijck climt tot grooten staet,
Op 't hooghst' hy dickwils t'onder gaet.
Die daer hun voeten steken op, [5]
En staen op d'aerde metten kop,
Zijn wy, die van ons sin berooft,
In d'aerde wroeten met het hooft;
En gheven aen het hoochste goet,
Schier niet, als 't hol van onsen voet.
Het Coten-spel seyt oock al wat, [6]
Indien-ment naer behooren vat.
De coot aen niemant vreucht en gheeft,
Soo langhe-tijt den osse leeft;
Maer als den os sijn leven laet,
Dan wert de coot' een spel op straet.
Een carich mensch bewaert sijn goet,
Soo, dat het niemant goet en doet,
't Leyt als begraven in sijn schoot,
Maer 't gaeter anders naer sijn doot;
Want dat den spaerder groef in d'eert,
Dat wort dan ruyterlijck verteert.
De kinders die op stilten gaen, [7]
Dees zyn de menschen vol van waen,
Die gheerne thoonden hoogher schijn
Als sy wel inder waerheyt zyn.
Den huysraet van dit poppe-goet, [8]
Verheucht der meyskens sacht ghemoet,
Al is het best maer loot off eerd',
Sy achtent al van grooter weerd';
Smaect u een duyf als een patrys,
Eet ghy de grut soo lief als rys,
Streckt u een eent voor een capoen,
Wat hebdy met veel goets te doen?
Al ist ghering', 't gunt datmen heeft,
Die sich vernoucht in vreuchde leeft.
Als 't knechjen met den knicker schiet, [9]
Die liep, die blyft; die stont, die viet;
Als eenich prince, lant, off stadt,
Syn tyt van wel-stant heeft ghehadt,
Een ander coomter stooten aen,
En siet! dan ister me ghedaen.
Dat stont, verdwijnt uyt ons ghesicht,
En wert als uyt het spel ghelicht:
Aldus gaet alle dinck int ront,
Het rijst, dat lach; het valt, dat stont.
Let op de vliegher van papier, [10]
Gheresen tot den hemel schier,
Die, soo den ionghen lost de coordt,
Noch gaet gheduerich voort en voort.
Een die met eer-sucht is besmet,
Hoe hooch dat hy oock wert gheset,
Hy wil noch altyt verder gaen,
Syn hert wert noyt ghenoech ghedaen;
Het windrich hooft climt, draeyt, en went,
Tot dattet, 'k weet niet waer, belent.
Den top draeyt omme knap en vlug', [11]
Soo lang' de sweep cleeft aen zyn rug',
Maer nauw' en laet den gheessel off,
Hy leyt, ghelijck een block, int stoff;
Wy hebben God als by den voet,
Soo lang' wy zyn in teghen-spoet,
Maer als de roed' is vanden eers,
Dan hout de duyvel weer de keers.
Al is de muss' los vanden bant, [12]
Sy keert weer na de ionghens hant,
En dit al om een weynich aes;
Veel menschen zyn soo dom en dwaes,
Dats' om een schotel moes off cruyt,
Haer vryheyt geven als ten buyt.
Het coorde springhen leert den vont, [13]
Om wel te vatten tyt en stont,
Soo ghy cont springhen op de maet,
Niet al te vroech, niet al te laet,
Niet al te traech, niet al te snel,
Soo sydy meester van het spel.
Het kint dat mettet houpken speelt, [14]
Verthoont als van den tijt een beelt;
Den houp loopt om, door nat en drooch,
Dat onder was, dat ryst om hooch,
Dat boven was, valt weer beneen,
Soo gaen de snelle jaren heen.
Wanneer de Winter is gheent,
Dan coomt ons aen de soete Lent,
Den Somer volcht, en dan den Herft,
Tot dat den mensch ten lesten sterft.
Maer off den houp schijnt wel te gaen,
Den ionghen hout niet op van slaen.
Hoe wel den tijt ons heeft gheset,
Noch wil-men op een ander bedt.
Wanneer ghy siet de ieucht, die daer [15]
Den eenen voor den anderen naer,
By beurten op de bane glijt,
Dat is te segghen, elck zijn tijt ;
Den eenen coomt, den and'ren gaet,
Den eenen valt, den and'ren staet,
Den eenen daelt, den and'ren climt,
Als dees verbetert, dien verslimt.
Den ionghen, die daer spelen gaet, [16]
En hout een musken by een draet,
Wanneer de mus te hooghe schiet,
Roept over-luyt, bey! hoogher niet,
En schoon de mus haer stelt ter weer,
Hy rucktse met den draet ter neer,
Wat wil-men vlieghen verr' en hooch,
't Is dwaes en ydel ons ghepooch,
Al staet ons open zee en velt,
Een yder is sijn pael ghestelt,
En als ons lijntjen is ten end,
Dan ist om niet al watmen rent.
Nu 't is ghenoech, dies ick besluyt, [17]
Treckt, Leser, selfs wat goets hier uyt,
Soo sal niet al verloren gaen
Den tijt, die ghy hier hebt ghestaen;
Dan 't dunckt mischien u al te slecht,
Door kinders te zyn onder-recht;
Neen, neemt gheen dinghen soo verkeert,
Uit zotheyt men wel wysheyt leert.
De Kinder-spelen zijn wel eer,
By wyse lien ghebruyckt tot leer,
En Christus selfs heeft die niet wel,
In ernst ghebruyckt het kinder-spel? *
Dan op dat ick u niet belet, [18]
Gaet uwes weechs, en draecht wat met;
Acht niet te kints het Kinder-spel,
Maer denckt wat hoogher, en vaert wel . FINIS.