Jacob Cats, Proteus (1618)
Table of contents ↑Aen de Zeeusche Ionck-Vrouwen.
AEN DE ZEEUSCHE IONCK-VROUWEN (p. *2r-*4v)
Ghy Zeeus, en soet gheslacht; ghy Venus lants-genooten,
(Want Venus is wel eer oock uytter zee ghesprooten)
Ghy die met Venus hebt het selve Vader-lant,
Het selve soet ghelaet, het selve sacht verstant;
Ionck-vrouwen, aerdich volck, die door verborghe crachten,
Een liefelijcken brant ontsteeckt in ons ghedachten;
Die door uw' soet ghelaet, en lodderlijck ghesicht,
Een droeve ziel gheneest, een treurich hart verlicht,
Aen u coomt dit Gheschenck, het groote Rond der Eerden,
Dat Venus Soon beschut, en Venus hout in weerden,
Aen u coomt dit gheschenck, een wonderbaren Cloot,
Die, al wat hy verliest, weer vint in uwen schoot;
Aen u coomt dit gheschenck: in u leyt noch verborghen,
Een ander Vaderlant, dat eerstmael schier off morghen
Sal coomen aen den dach, en steken op het hooft,
Als ons de bleecke Doot sal hebben wech gherooft.
Dit Weerelt-dragend' Kint coomt naer u toe-ghestreken,
En heeft u, soo het schijnt, wat sonderlincx te spreken,
Het coomt u segghen aen, in ronde Zeeusche tael,
Wat datter omme gaet in Venus gulden sael.
Het heeft, niet lanck gheleen, my desen Bouck ontdraghen,
't Is slim, vol arge-list, en alderhande lagen,
Het steelt, al waer het gaet, en lacht om onse smart,
Ach! die nu steelt mijn Bouck, ontstal wel eer mijn hart.
Ten was noch nacht, noch dach, de Son was rechs gedooken
In Thetys souten schoot; als hy my quam bestooken,
Ick sach wel, aenden damp die wasemd' uyt sijn mont,
Dat hem dat grillich hooft niet al te wel en stont.
Waer (sprack hy) sydy nu, waer sydy nu ghy Zeeuwen?
Hoe heb-dijt nu soo slecht? hier voormaels waerdy leeuwen,
Doen ghy voor 't Vader-lant op-settet lijff en goet,
En doen uw' zee was root, u visch was vet van bloet.
Ghy waert voor rappe maets vermaert, en dapper gasten,
Doen ghy de vlagghen mocht gaen rucken vande masten,
Doen ghy als woond' in zee, en, meer als sy verstoort,
Al wat u teghen-quam ginckt werpen over boort.
Doen, nevens u Maet-roos en onversaechde Helden,
Was hier noch ander volck, dat deser loff vertelden,
In deuntjens nieu-ghedicht; die song' men breet en wijt,
't Ginck soo wat rau, 't is waer, maer soo ginck doen de tijt.
Als d'oorlooch was in swanck, doen waren hier Poëten;
En, nu m'er sit in rust, is al't ghedicht vergheten.
De weerelt is verkeert: daer Mars verweckt een liet,
Vermach de soete min, vermach daer Venus niet?
Hoe? is der gheesten lust uyt Zeelant dan vertoghen?
Off sal den bloet-hont Mars meer in dit lant vermoghen,
Als 't soete Venus Kint? al heeft den crijch u lant
Beschermt, en VRY ghestelt; 't was eerst door my ghemant.
Waer Venus stille staet, wat can daer Mars bedryven?
Wat is der mannen cracht, soo ghy verstoot de wijven,
Ons lieve burghery? Bellona valt ter neer,
Indien dat Venus Soon sick niet en stelt ter weer.
Siet! Mars leyt nu in slaep, maer soo hy coomt 't ontwaken,
Wat salt dan zijn? wat sal den ermen bloet gaen maken,
Ontspan' ick oock mijn booch? voorwaer 't is al maer wint,
Soo Mars, door mijn beleyt, gheen nieuwe stoff' en vint.
In oorlooch wert de jeucht verwackert door trompetten,
Een soet ghedicht behoort in tijt van pays te wetten,
De schicht van Venus Kint, om 't uyt-gheputte lant,
Van nieus, met jonck ghewas, rontsom te sien beplant.
Let op 't na-buerich volck, dat heeft al beter grepen,
Als wel u Zeeuwen doen, siet, Hollant is gheslepen,
Om groot getal van volck te queecken over al,
En van haer burgery te meerderen 't getal.
De vonden al te mael, waer door sy dit uyt-voeren,
Verswijg' ick nu ter tijt; van een wil ick maer roeren,
Om dat die mij voor al, en mijn Vrou-Moeder raeckt,
En ons van dagh tot dagh meer ondersaten maeckt.
Daer is een gheestich volck, dat, door een aerdich jocken,
Door sanck, en soet ghedicht, de Joncheyt weet te locken
Tot aengenaem vergiff van onbekende min,
Dat leyt en maelt int hooft, en woelt door hart en sin.
Daer singt dien grooten HEYNS al wat de soete Griecken,
Gedreven door de cracht van mijn gheswinde wiecken,
Oyt brachten aen den dagh, en doet mijn aert verstaen,
Soo wel, als oyt de pracht van Roomen heeft gedaen.
Siet HOOFT , een hooft vol gheest! die beelt daer af mijn banden,
In soeten Herders-sanck: en wie en sou niet branden,
Als BREDERO brengt voort (ick laet nu staen Moy-ael)
Een werck niet boers voorwaer, hoe-wel in boersche tael?
Een dinck spijt my alleen, dat, daer der mannen gheesten
Staen veerdich my ten dienst, en vieren onse feesten,
Dat daer een teere Maeght veracht mijn soete vlam,
(O wonderbaer verstant! O eer van Amsterdam!)
U meyn' ick, Roemers Spruyt, u Anna , bloem der Maeghden,
Die oyt door gheest en konst aen Phoebi Rey behaeghden;
U meyn' ick, wat ick doe, hoe gunstich ick u ben,
Noch can ick, my ten dienst, niet trecken uwe pen.
Ghy maeckt een aerdich veers, doch niet van onse saken;
Maer kiest een hoogher stoff, O! mocht ick eens ghenaken
U hart met dese toorts, ghy songt een ander liet,
Nu, onder Pallas schilt, ontwijckt ghy wat ick schiet.
Maer seght, ghy Zeeuwen , seght, wat is hier oyt gheschreven
Dat yemant eenich spoor, tot mijnen dienst mocht gheven?
Ick weet nochtans seer wel dat hier gheen cunst ontbreeckt,
Maer 't is verborghen vier, dat als in d'assen steeckt.
Ick weet dat Zeelant is vol gheesten, vol verstanden,
Maer watter yemant schrijft, dat sluyt men als in banden,
Den nacht bedeckt u werck, en niemant macht eens sien,
Maer hiet ick Venus Kint, ten sal niet meer gheschien.
Ick weet dat onder u verscheyden dinghen rusten,
Al overlangh ghemaeckt; ké laet de Zeeusche custen,
Tot onses jeughts vermaeck, yet brenghen aen den dagh,
Maer waerom bidd' ick doch, daer ick ghebieden magh?
Flux, langt my wat ghy hebt bequaem tot ons Scholieren.
Dit seyd' hy, en terstont greep alle mijn pampieren,
En bontse met de pees van sijnen boogh, te hoop,
En seyde, nu Vaert wel: en steldet op de loop.
Wat wasser voor te doen? eylaes! ick moest wel swichten,
Ick vreesde voor sijn toorts, ick vreesde voor sijn schichten,
Ick vreesde dat het my eens weer mocht tasten aen,
Ghelijck dit dertel wicht wel eertijts heeft ghedaen.
Cupido vlooch daer heen, en droech met hem mijn stucken,
En op den staenden voet ginck hyse laten drucken,
Ontbont al-daer sijn pack, en leydet al daer heen,
Gaff drinck-gelt aen de knechts; en strax daer na verdween.
Wel, alst dan wesen moet, gaet heen, mijn Bouck, gaet dwalen
Eerst door ons Zeeusche cust, en dan in vreemde palen;
Sweeft door dit groote Ront, tot aen des weerelts ent,
Al waer den soeten naem van Minnen is bekent.
Gheen huys, geen dorp, geen stadt can voor u zijn gesloten,
Als daer vrou Venus Kint noyt pijl en heeft gheschoten:
Gheen lant is u ontseyt, als daermen niet en mint;
En ick en weet niet waer men sulcke landen vint.
Hoe menich aerdich Dier, in plaetse van te naeyen,
Sal haer begeerich oogh tot uwe Beelden draeyen,
En alsser dan ontrent haer yemant coomt off gaet,
U steken in haer schoot, en naeyen haren naet:
Hoe menich knap Ghesel, als hy u sal ghenaken,
Sal segghen, siet doch, hier! siet hier mijn eyghen saken!
Siet hier mijn eyghen stuck! siet hier mijn eyghen beelt!
Siet hier de selve streeck waer door mijn herte queelt!
Maer in gheval misschien een Moeder, vol van sorgen,
U in haer dochters cleet eens vont te zijn verborgen,
Of elders door het huys versteken in een houck,
Behendelijck bedeckt met brey-naet off met douck,
En dat de teere Maeght daer op bestont te beven,
Off wiert ghelijck een roos, van vrees te zijn bekeven,
Ghy doet het woort voor haer, en met een heusche spraeck,
Verdedicht, sonder angst, aldus haer goede saeck:
Ké Moeder weest gerust, het Bouxken hier gevonden,
Spreeckt niet, soo als ghy meynt, van Venus dertel wonden:
Daer is meer, alsser schijnt: want sooment wel door-leest,
Men vinter heylsaem leer, die Venus brant gheneest.
Doch, soo u dit Ghespreck niet wel en sou ghelucken,
Soo spreeckt den Drucker aen, en haelt uw' and're stucken,
En segt dan aen de Maeght, om dit ghevaer t'ontgaen,
Dat sy 't op eenen Bouck niet meer laet comen aen.
Ghy Zeeus, en soet gheslacht; ghy Venus lants-genooten,
(Want Venus is wel eer oock uytter zee ghesprooten)
Ghy die met Venus hebt het selve Vader-lant,
Het selve soet ghelaet, het selve sacht verstant;
Ionck-vrouwen, aerdich volck, die door verborghe crachten,
Een liefelijcken brant ontsteeckt in ons ghedachten;
Die door uw' soet ghelaet, en lodderlijck ghesicht,
Een droeve ziel gheneest, een treurich hart verlicht,
Aen u coomt dit Gheschenck, het groote Rond der Eerden,
Dat Venus Soon beschut, en Venus hout in weerden,
Aen u coomt dit gheschenck, een wonderbaren Cloot,
Die, al wat hy verliest, weer vint in uwen schoot;
Aen u coomt dit gheschenck: in u leyt noch verborghen,
Een ander Vaderlant, dat eerstmael schier off morghen
Sal coomen aen den dach, en steken op het hooft,
Als ons de bleecke Doot sal hebben wech gherooft.
Dit Weerelt-dragend' Kint coomt naer u toe-ghestreken,
En heeft u, soo het schijnt, wat sonderlincx te spreken,
Het coomt u segghen aen, in ronde Zeeusche tael,
Wat datter omme gaet in Venus gulden sael.
Het heeft, niet lanck gheleen, my desen Bouck ontdraghen,
't Is slim, vol arge-list, en alderhande lagen,
Het steelt, al waer het gaet, en lacht om onse smart,
Ach! die nu steelt mijn Bouck, ontstal wel eer mijn hart.
Ten was noch nacht, noch dach, de Son was rechs gedooken
In Thetys souten schoot; als hy my quam bestooken,
Ick sach wel, aenden damp die wasemd' uyt sijn mont,
Dat hem dat grillich hooft niet al te wel en stont.
Waer (sprack hy) sydy nu, waer sydy nu ghy Zeeuwen?
Hoe heb-dijt nu soo slecht? hier voormaels waerdy leeuwen,
Doen ghy voor 't Vader-lant op-settet lijff en goet,
En doen uw' zee was root, u visch was vet van bloet.
Ghy waert voor rappe maets vermaert, en dapper gasten,
Doen ghy de vlagghen mocht gaen rucken vande masten,
Doen ghy als woond' in zee, en, meer als sy verstoort,
Al wat u teghen-quam ginckt werpen over boort.
Doen, nevens u Maet-roos en onversaechde Helden,
Was hier noch ander volck, dat deser loff vertelden,
In deuntjens nieu-ghedicht; die song' men breet en wijt,
't Ginck soo wat rau, 't is waer, maer soo ginck doen de tijt.
Als d'oorlooch was in swanck, doen waren hier Poëten;
En, nu m'er sit in rust, is al't ghedicht vergheten.
De weerelt is verkeert: daer Mars verweckt een liet,
Vermach de soete min, vermach daer Venus niet?
Hoe? is der gheesten lust uyt Zeelant dan vertoghen?
Off sal den bloet-hont Mars meer in dit lant vermoghen,
Als 't soete Venus Kint? al heeft den crijch u lant
Beschermt, en VRY ghestelt; 't was eerst door my ghemant.
Waer Venus stille staet, wat can daer Mars bedryven?
Wat is der mannen cracht, soo ghy verstoot de wijven,
Ons lieve burghery? Bellona valt ter neer,
Indien dat Venus Soon sick niet en stelt ter weer.
Siet! Mars leyt nu in slaep, maer soo hy coomt 't ontwaken,
Wat salt dan zijn? wat sal den ermen bloet gaen maken,
Ontspan' ick oock mijn booch? voorwaer 't is al maer wint,
Soo Mars, door mijn beleyt, gheen nieuwe stoff' en vint.
In oorlooch wert de jeucht verwackert door trompetten,
Een soet ghedicht behoort in tijt van pays te wetten,
De schicht van Venus Kint, om 't uyt-gheputte lant,
Van nieus, met jonck ghewas, rontsom te sien beplant.
Let op 't na-buerich volck, dat heeft al beter grepen,
Als wel u Zeeuwen doen, siet, Hollant is gheslepen,
Om groot getal van volck te queecken over al,
En van haer burgery te meerderen 't getal.
De vonden al te mael, waer door sy dit uyt-voeren,
Verswijg' ick nu ter tijt; van een wil ick maer roeren,
Om dat die mij voor al, en mijn Vrou-Moeder raeckt,
En ons van dagh tot dagh meer ondersaten maeckt.
Daer is een gheestich volck, dat, door een aerdich jocken,
Door sanck, en soet ghedicht, de Joncheyt weet te locken
Tot aengenaem vergiff van onbekende min,
Dat leyt en maelt int hooft, en woelt door hart en sin.
Daer singt dien grooten HEYNS al wat de soete Griecken,
Gedreven door de cracht van mijn gheswinde wiecken,
Oyt brachten aen den dagh, en doet mijn aert verstaen,
Soo wel, als oyt de pracht van Roomen heeft gedaen.
Siet HOOFT , een hooft vol gheest! die beelt daer af mijn banden,
In soeten Herders-sanck: en wie en sou niet branden,
Als BREDERO brengt voort (ick laet nu staen Moy-ael)
Een werck niet boers voorwaer, hoe-wel in boersche tael?
Een dinck spijt my alleen, dat, daer der mannen gheesten
Staen veerdich my ten dienst, en vieren onse feesten,
Dat daer een teere Maeght veracht mijn soete vlam,
(O wonderbaer verstant! O eer van Amsterdam!)
U meyn' ick, Roemers Spruyt, u Anna , bloem der Maeghden,
Die oyt door gheest en konst aen Phoebi Rey behaeghden;
U meyn' ick, wat ick doe, hoe gunstich ick u ben,
Noch can ick, my ten dienst, niet trecken uwe pen.
Ghy maeckt een aerdich veers, doch niet van onse saken;
Maer kiest een hoogher stoff, O! mocht ick eens ghenaken
U hart met dese toorts, ghy songt een ander liet,
Nu, onder Pallas schilt, ontwijckt ghy wat ick schiet.
Maer seght, ghy Zeeuwen , seght, wat is hier oyt gheschreven
Dat yemant eenich spoor, tot mijnen dienst mocht gheven?
Ick weet nochtans seer wel dat hier gheen cunst ontbreeckt,
Maer 't is verborghen vier, dat als in d'assen steeckt.
Ick weet dat Zeelant is vol gheesten, vol verstanden,
Maer watter yemant schrijft, dat sluyt men als in banden,
Den nacht bedeckt u werck, en niemant macht eens sien,
Maer hiet ick Venus Kint, ten sal niet meer gheschien.
Ick weet dat onder u verscheyden dinghen rusten,
Al overlangh ghemaeckt; ké laet de Zeeusche custen,
Tot onses jeughts vermaeck, yet brenghen aen den dagh,
Maer waerom bidd' ick doch, daer ick ghebieden magh?
Flux, langt my wat ghy hebt bequaem tot ons Scholieren.
Dit seyd' hy, en terstont greep alle mijn pampieren,
En bontse met de pees van sijnen boogh, te hoop,
En seyde, nu Vaert wel: en steldet op de loop.
Wat wasser voor te doen? eylaes! ick moest wel swichten,
Ick vreesde voor sijn toorts, ick vreesde voor sijn schichten,
Ick vreesde dat het my eens weer mocht tasten aen,
Ghelijck dit dertel wicht wel eertijts heeft ghedaen.
Cupido vlooch daer heen, en droech met hem mijn stucken,
En op den staenden voet ginck hyse laten drucken,
Ontbont al-daer sijn pack, en leydet al daer heen,
Gaff drinck-gelt aen de knechts; en strax daer na verdween.
Wel, alst dan wesen moet, gaet heen, mijn Bouck, gaet dwalen
Eerst door ons Zeeusche cust, en dan in vreemde palen;
Sweeft door dit groote Ront, tot aen des weerelts ent,
Al waer den soeten naem van Minnen is bekent.
Gheen huys, geen dorp, geen stadt can voor u zijn gesloten,
Als daer vrou Venus Kint noyt pijl en heeft gheschoten:
Gheen lant is u ontseyt, als daermen niet en mint;
En ick en weet niet waer men sulcke landen vint.
Hoe menich aerdich Dier, in plaetse van te naeyen,
Sal haer begeerich oogh tot uwe Beelden draeyen,
En alsser dan ontrent haer yemant coomt off gaet,
U steken in haer schoot, en naeyen haren naet:
Hoe menich knap Ghesel, als hy u sal ghenaken,
Sal segghen, siet doch, hier! siet hier mijn eyghen saken!
Siet hier mijn eyghen stuck! siet hier mijn eyghen beelt!
Siet hier de selve streeck waer door mijn herte queelt!
Maer in gheval misschien een Moeder, vol van sorgen,
U in haer dochters cleet eens vont te zijn verborgen,
Of elders door het huys versteken in een houck,
Behendelijck bedeckt met brey-naet off met douck,
En dat de teere Maeght daer op bestont te beven,
Off wiert ghelijck een roos, van vrees te zijn bekeven,
Ghy doet het woort voor haer, en met een heusche spraeck,
Verdedicht, sonder angst, aldus haer goede saeck:
Ké Moeder weest gerust, het Bouxken hier gevonden,
Spreeckt niet, soo als ghy meynt, van Venus dertel wonden:
Daer is meer, alsser schijnt: want sooment wel door-leest,
Men vinter heylsaem leer, die Venus brant gheneest.
Doch, soo u dit Ghespreck niet wel en sou ghelucken,
Soo spreeckt den Drucker aen, en haelt uw' and're stucken,
En segt dan aen de Maeght, om dit ghevaer t'ontgaen,
Dat sy 't op eenen Bouck niet meer laet comen aen.